.png)
Obezite ve fazla kilolu olmak günümüzün en büyük sorunlarından birisi haline geldi. WHO verilerine göre 1.9 milyar yetişkin fazla kiloludur. 650 milyon hasta ise obezite sorunu yaşamaktadır. Medyanın son yıllarda sağlık ve hastalık konularına geniş yer ayırması, sosyal medyanın “ideal vücut” fikrini satmak amaçlı bu ürünlerin reklamını yapması sonucu haber bültenlerinin standart sağlık ve hijyen gündemlerinin yanı sıra, televizyondaki sağlık programlarında gözlemlenen geometrik artış, pek çok gazetenin çoğu kez tam sayfa sağlık haberleri ve dizileri yayınlamaları, pazarlama iletişimi alanında sağlık ve hastalık temalarının her tür ürün tanıtımı için kullanılabilir duruma gelmesi, internette sağlık temalı sayfalarda gözlemlenen artış, sağlık dergilerinin yaygınlaşması, özetle akla gelebilecek tüm mecralarda sağlık konulu içerikte gözlemlenen bu hızlı artış, daha sağlıklı ve zayıf olmak adına kısa bir yol olarak bitkisel ürün kullanımını teşvik etmektedir.
Zayıflama ürünlerinin büyük bir bölümü aktarlarda, baharatçılarda, bitkisel ürün satan satış noktalarında veya internetteki satış siteleri aracılığı ile piyasada bulunmakta, sadece küçük bir bölümü eczaneler aracılığı ile halka ulaştırılmaktadır. İnternet veya aktarlar üzerinden bilinçsizce ve çoğunlukla satışa endeksli olarak bitkisel ürünler kontrolsüzce pazarlanmaktadır.
Doğal olduğu iddiasıyla ve doğal olan her ürünün güvenli olduğu düşüncesiyle reklamları yapılan zayıflama ürünleri; maddi olarak ulaşılabilir olması, yaşam stili değişiminde zorlanma, daha önceki kilo verme denemelerinde istenmeyen sonuçların görülmesi ve uzmanlarla görüşmeden elde edilebilmesi gibi sebeplerden ötürü birçok insan tarafından tercih edilmektedir. Bu ürünlerin başka ilaçlarla etkileşme ihtimali, görülebilecek toksisite ve sekonder metabolitlerin advers etkileri göz önünde bulundurulmalıdır.
Bitkisel zayıflama ürünlerinin kontrolü, reçeteyle satılan ürünler kadar sıkı olmadığı için ürünün içinde bulunan bitkiler ve yardımcı maddelerin belirtilmemesi, belirtildiği zaman da bilginin doğruluğu büyük bir soru işaretidir. İçindekiler listesinde belirtilen ve formülasyona eklendiği iddia edilen bitkilerin hatalı ikame ve benzer görünümden kaynaklanan yanlış tanımlama veya isimlendirme sonucu bitkisel zayıflama ürünleri amaçlanan, toksik olmayan bitki yerine toksik bitkiler içerebilir. Bitkisel zayıflama ürünleri, kilo kontrolünde kullanılması amaçlanmayan potent etkili bitkiler içerebilir ve olumsuz etkilere sebep olabilir.
Ürünlerde yer aldığı belirlenen bitkilerin laksatif, diüretik, terlemeyi arttırıcı, safra arttırıcı, sindirim sistemi uyarıcı ve gaz giderici etkileri olduğu belirlenmiştir. Ayrıca hiçbir üründe kullanılan bitkilerin miktarlarının belirtilmediği saptanmıştır. Bu nedenle ürünlerin formülasyonları tam olarak belirlenememiştir. Satılan bitkisel form çaylarının amacı esas olarak kilo kaybı görülmesini sağlamak olsa dahi obezite kompleks ve kronik bir hastalık olduğundan etkin, uzun süreli ve düzenli tedavi gerektirir. Ancak bitkisel ürünlerin uzun süreli kullanımlarında kişilerde kronik laksatif ve diüretik suistimaline bağlı yan etkiler gelişebilir. Kullanım süresi, biriken doz, biyoaktivasyon ve detoksifikasyonda yer alan sitokrom P450 enzimlerindeki farklılıklar ve diğer fitotoksinlerin eş zamanlı kullanımı dahil olmak üzere kullanıcılar arasındaki riski belirleyen çeşitli faktörler olabilir. Uzun süreli laksatif ve diüretik kullanımı, su ve elektrolit kaybına bağlı olarak kalp ve kas toksisitesi gelişimine ya da kişide daha önceden var olan kalp ve kas bozukluklarının şiddetlenmesine yol açabilmektedir.
Bitkisel zayıflama ürünleri, antranoid müshiller içerebilir. Günümüzde yaygın olarak bulunabilen antranoidler (antrakinonlar, antronlar ve dianthronlar) peristaltik uyarıcı müshillerdir. Antranoid taşıyan bitkilere örnek olarak sinameki (Cassia senna veya Cassia angustifolia), Çin tarçını (Cassia obtusifolia), ravent (Rhamnus palmatum) ve aloe (Aloe vera) verilebilir. Bununla birlikte bu tür bitkilerin mevcudiyeti ürün etiketinde açıklanmayabilir.
Zayıflama ürünlerinin günlük kullanılan ilaçlarla etkileşimi sonucu istenmeyen etkiler görülebilir. Antrakinonların kronik kullanımı ve aşırı dozu, yaygın olarak kullanılan ilaçlarla etkileşimler nedeniyle sıvı ve elektrolit tükenmesi, karın ağrısı ve ishale neden olabilir. Dehidrasyon ve doğrudan nefrotoksisite, aspirin gibi NSAID'lerin eş zamanlı kullanımı sırasında böbrek yetmezliği riskini artırır. Hipokalemi riskinin artması nedeniyle diüretik, kortikosteroid veya meyan kökü alan hastalara, antranoid laksatifleri içeren zayıflama ürünlerini kullanmaları tavsiye edilmez. Hipokalemi görülürse kardiyak glikozitler, antiaritmik ilaçlar (aritmojenik etkiler) ve QT uzamasına neden olan ilaçlar (torsade de pointese yatkınlık oluşturan) alan hastalarda toksisite riskini artırır. Uzun süreli antrakinon alımı, özellikle diğer hepatotoksik ajanların varlığında hepatik hasara neden olabilir.
Kilo kontrolü amacıyla zayıflama ürünlerine güvenmenin göz ardı edilmemesi gereken yan etkilerinden birisi yeme bozuklukları ortaya çıkarabilmesidir. Davranışsal ve psikolojik bozukluklara ve sindirim sisteminin fizyolojik disregülasyonuna sebep olduğu çalışmalarla kanıtlanmıştır. Zayıflama ürünleri, özellikle yeme bozukluğu teşhisi konmuş kişilerde bağımlılık yapabilir. Çünkü yeme bozuklukları kompulsif ve fevri kişilikli insanlarda daha yaygın görülür ve bu kişilik özellikleri bağımlılık ihtimalini artırabilir. Madde bağımlılığının genellikle opioidler, kokain, marihuana ve alkol gibi zararlı ilaçları içerdiği düşünülmektedir ancak iştah kesiciler uyarıcı olduğu için bunlar da “istismar edilen maddeler” ile aynı kategoriye yerleştirilebilir. Yeme bozuklukları, madde bağımlılığı nedeniyle komplike hale gelebilir ve birçok tedavi merkezi, yeme bozuklukları için tedavi arayan bireylerde bununla birlikte ortaya çıkan koşulları teşhis etmek için çalışır. Birlikte meydana gelen durumlar, iki veya daha fazla akıl sağlığı bozukluğunun, yeme bozukluklarının ve / veya madde kullanım bozukluklarının bir kombinasyonu ile karakterize edilir.
Bitkisel zayıflama ürünlerinin kilo vermede etkili olduğunu ispatlayan bir çalışma bulunmamaktadır. Son 20 yılda bu ürünlerin popülerleşmesiyle birlikte artan çalışmalar bu ürünlerin herhangi bir amaçla tavsiye edilmesi için yeterli kanıt olmadığını belirtir. Bu ürünlerin kullanımı sonucu kilo verilse bile günlük alışkanlıkların değişmemesi sebebiyle yeniden kilo alımı görülecektir ve bu süreç hayal kırıklığıyla sonlanacaktır. Kilo vermek için bu tür ürünlere ulaşan insanlar, kilo vermek için son derece yüksek motivasyona sahip olabilir. Doktorlar, egzersiz ve diyet değişikliği gibi kilo vermeye yönelik daha proaktif ve yerleşik yaklaşımları teşvik etmek için bu motivasyondan yararlanmaya çalışılmalıdır. Bu konuyla alakalı çalışma bulguları, sağlık görevlilerinin hastalarını aldıkları reçetesiz herhangi bir kilo verme ürünü konusunda sürekli olarak bilgilendirmelerini, böylece onları kanıta dayalı bakıma yönlendirmeleri gerektiğini gösteriyor.
Hazırlayan: İpek Bilgin
Kaynak:
Alison Maunder MPhil, E. B. (2020). Effectiveness of herbal medicines for weight loss: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Diabetes Obes Metab., 891–903.
Bray, G. A. (2008). Are Non-prescription Medications Needed for Weight Control? obesity, 509-614.
Chan, T. Y. (2009). Potential Risks Associated with the Use of Herbal Anti-Obesity Products. Drug Safety, 453-456.
Ekin AKÇA, C. K. (2019). Kadınlarda zayıflama amacıyla bitkisel ürün kullanım sıklığının ve bitkisel ürün kullanımını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 167-178.
F. Saverio Bersani, M. C. (2015). Adverse Psychiatric Effects Associated with Herbal Weight-Loss Products. Hindawi Publishing Corporation BioMed Research International, 1-10.
HEIDI MICHELS BLANCK, P., MARY K. SERDULA, M., CATHLEEN GILLESPIE, M., DEBORAH A. GALUSKA, P., PATRICIA A. SHARPE, P. M., JOAN M. CONWAY, P. R., et al. (2007). Use of Nonprescription Dietary Supplements for Weight Loss Is Common among Americans. Journal of the AMERICAN DIETETIC ASSOCIATION, 441-447.
Johann Stuby 1, *. I. (2016). Appetite-Suppressing and Satiety-Increasing Bioactive Phytochemicals: A Systematic Review. nutriens, 11(2238), 1-19.
Mark K. Huntington, R. A. (2010). Weight-loss Supplements: What is the Evidence? South Dakota Medicine, 205-207.
ROBERT B. SAPER, M. M. (2004). Common Dietary Supplements for Weight Loss. American Family Physician, 1731-1738.
Russell E. Berger, M. G. (2011). An over-the-counter weight-loss supplement with a toxicity that may be unexpectedly difficult to treat. Intern Emerg Med, 91-92.
Sean Patrick Nordt, M. P. (2020). Death from cardiac glycoside “pong-pong” following use as weight-loss supplement purchased on Internet. American Journal of Emergency Medicine, 1-2.
Usage, biological activity, and safety of selected botanical dietary supplements consumed in the United States. (2018). Journal of Traditional and Complementary Medicine 8, 267-277.
Comments