.png)
Çoğu insanın korktuğu zehirli hayvanlara karşı bakış açımızı değiştirerek aslında sağlık açısından faydalı olabileceklerini gösterebiliriz. Bildiğimiz üzere zehirli hayvanlar tarafından ısırılmak tehlike arz etse de onların taşıdıkları zehirler aslında birçok hastalığın tedavisinde kullanılan ilaçların içindeki kimyasallardan olabilme niteliğindedir. Yapısal olarak birçok farklı canlının sinir ve bağışıklık sistemlerini hedef aldığından özelleşmiş proteinlerin kullanılması ilaç yapımında büyük kolaylıklar sağlayabilir. Örneğin; morfinden bile daha güçlü ağrı kesici etkiye sahip THA903 peptidi Ophiophagus hannah (Kral Kobra) yılan türünün zehrinde bulunmaktadır. Conus catus (Koni Salyangozu) toksinlerinde değişiklikler yapılarak kronik ağrıya karşı ilaçlar geliştirilebilmektedir. Yüksek tansiyon için kullanılan Kaptopril, Brezilya engereğinin zehrinden izole edilen Teprotid adlı öncü bileşiğin yapısına bakılarak tasarlanmıştır. Aynı zamanda Kaptopril’in ABD’de ve İngiltere’de 40 yıldan fazladır kullanılıyor olması bilim insanlarını yılan zehrinden üretilecek yeni ilaçlar aramaya yönlendiriyor.
Liége’de bulunan bir araştırma merkezinde kalp rahatsızlığı, alerji, diyabet ve obeziteye karşı yöntemler aranıyor. Liége Üniversitesi’nde kimyacı olan Loic Quentin ise çok güçlü ve tesirli zehirlerin etkili ilaç yapımı için çok büyük potansiyel taşıyabileceğinin altını çiziyor.
Peki bu ilaçlar nasıl yapılıyor diye düşünecek olursak Rudy Fourmy bize şöyle yanıt veriyor: “İlk olarak zehirlerin içerisindeki maddelerin ne olduğunu tanımlamaya ve ardından hastalığın tedavisinde iyileştirici etkilerini bulmaya çalışıyoruz.”
CEA Saclay Firması’ndan kimyacı Gilles Mourier ise şöyle anlatıyor: “Birtakım süreçlerin sonunda bir reçine elde ediyoruz. Elde ettiğimiz bu sentetik maddeye son bir işlem daha yapıyor ve teste hazır hale getiriyoruz.”
Söz konusu araştırma firmalarında görevli bilim insanları, 200 civarı hayvan türünden sağlanan zehirleri tanımlamak adına karmaşık yöntemler kullanıyorlar. Farklı türler tanımlanıp ayrıştırıldıktan sonra sentetik ve biyolojik birçok işlem ile modifiye ediliyor ve ardından ilaçlar üretiliyor. Diyabet ve obezite üzerinde yoğunlaşan Nicolas Gilles, “Zehirin keşfi ve ardından tanımlanması 2-3 yıl sürüyor. Yeni ilaç geliştirme, test etme ve sertifika alarak ticari olarak satışa hazır hale getirme süreci ise 10-15 yıl kadar sürebiliyor.” diyerek süreç hakkında bizi bilgilendiriyor.
Ülkemizdeki çalışmalara bakacak olursak belki de en parlak adım Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Zooloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Göçmen ve ekibi tarafından atıldı. Prof. Dr. Göçmen ve ekibi, Türkiye’deki hemen hemen tüm zehirli yılan türlerini inceleyerek birçok hastalığın önlenmesi ve tedavisinde kullanılabilmesi amacıyla ilaç yapımına yönelik çalışmalara imza attı. Engerek türleri başta olmak üzere sürüngenler üzerinde yaptığı çalışmalar ile bugüne kadar 60’ın üzerinde yeni taksonu belirleyip tanımladı. Prof. Dr. Göçmen, “Yılan zehirlerindeki etken maddeleri belirleyip bunların sağlığa faydalı olabilecek yönlerini araştırıyor ve antimikrobiyal, iltihap giderici, kanser giderici ya da kanser önleyici ilaçlar geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapıyoruz. Bu bulgular ile farmakolojik çalışmalara da ışık tutuyoruz.” diye bir röportajında çalışmalarından bahsetti.
İnsanların korktuğu zehirli hayvanlara genel bakış açımızın değişmesi adına Rudy Fourmy şöyle diyor: “Bu hayvanların çoğu tehlikede olmakla beraber kaçak avlanma onların doğal ekosistemlerine büyük ölçüde zarar veriyor. Bu hayvanların insan sağlığı için faydalı olabileceklerini gösterebilirsek onları daha iyi koruma altına alabiliriz. Bu durum da insan sağlığının gelişimine katkı sağlar.” Diğer yandan araştırmacılardan Beeton, elimizi çabuk tutmak adına bizi uyarıyor: “Henüz araştırmadığımız binlerce zehir bulunuyor. Dolayısıyla potansiyel olarak ilaç üretiminde kullanılabilecek milyonlarca molekül keşfedilmeyi bekliyor.”
Hazırlayan: Melda Arığ
Kaynak:
Bakırcı, Ç. (2013, Nisan 1). Yılan Zehri İlaç Yapımında Kullanılmaktadır! Evrim Ağacı: https://evrimagaci.org/yilan-zehri-ilac-yapiminda-kullanilmaktadir-1131
Beeton, C. (2013). Targets and Therapeutic Properties. Science Direct: https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/teprotide
ChemLife. (2018, Eylül 26). Yılan zehrinden ilaç yapımına ışık tutacak çalışmalar.
Euronews. (2020, Şubat 21). Ölümcül yılan zehrinden şifa bulmak mümkün mü? Euronews: https://tr.euronews.com/2020/02/21/yilan-zehirinden-nasil-ilac-yapiliyor
Comments