Tonsiller

Bağışıklık sistemi (immün sistem), vücudu hastalık yapıcı ajanlara karşı korumakla görevlidir. Bu sebeple çeşitli yapılar geliştirmiştir.

Ağız, burun ve anal bölge gibi vücut açıklıkları; vücudun diğer bölümlerine göre daha savunmasızdır. Virüs ve bakteri gibi mikroorganizmalar bu açıklıklardan vücuda giriş yaparlar. İmmün sistem, bu girişe engel olabilmek için bu noktalara lenf nodülleri yerleştirmiştir.

Lenf nodülleri vücutta bir enfeksiyon meydana geldiğinde şişebilir. Bu, hastalığın habercisidir fakat her durum lenf nodüllerinin şişmesini gerektirmez.

Lenf nodüllerinin şişmesini gerektirmeyecek durumlarda immün sistem elemanları olan tonsiller, bu görevi üstlenirler. Ağız ve burundan vücuda giren mikroorganizmaları ilk elden yakalar ve bir enfeksiyonun varlığının habercisi olarak görev yaparlar. Tonsiller bu noktalarda savunma görevi görürler.

Tonsiller;

• tonsilla palatina

• tonsilla pharyngealis

• tonsilla lingualis

• tonsilla tubariae

olmak üzere 4 tanedir. Bunlar burun ve ağız boşluğunun arkasında bulunan bezlerdir. Tonsiller, viral ve bakteriyel enfeksiyonları ilk olarak yakalar ve bunun haberini verirler.

PHARYNX ve BÖLÜMLERİ:

Tonsillerin ağız ve burun boşluğunun arkasında bulunduğunu belirtmiştik, bu kısımlar yutak üzerinde bulunur. Yutak, genizden başlayıp alt solunum yoluna kadar ilerleyen bölümü ifade eder. Ağız (oris), burun (nasus) ve yutak (pharynx) üst solunum yolunu; gırtlak (larynx), soluk borusu (trachea) ve akciğerler (pulmones) alt solunum yolunu oluşturur. Tonsiller, üst solunum yolunda bulunur.

Yutak, hem solunum hem de sindirim sisteminin organı kabul edilir. Pharynx’in ön duvarı burun, ağız ve larynx ile komşudur ve bu sebeple pharynx üç bölüme ayrılarak incelenir.

• Pharynx’in burun boşluğu ile komşu olan bölümü: Nasopharynx

• Pharynx’in ağız boşluğu ile komşu olan bölümü: Oropharynx

• Pharynx’in larynx ile komşu olan bölümü: Laryngopharynx

olarak isimlendirilir.

Nazopharynx’te tonsilla tubariae ve tonsilla pharyngealis, oropharynx’te tonsilla palatina bulunur. Tonsilla lingualis, oropharynxte, dil kökünün altında bulunur.

TONSILLA PALATINA: Bu lenfoid doku küçük dilin (uvula palatina) altında bulunmaktadır. Tonsilla palatina’nın hemen önü ve arkası yarım ay şeklindeki iki adet arcus ile kapatılmıştır. Bu arcuslar, arcus palatoglossus ve arcus palatopharyngeus olarak adlandırılır. İki arcus arasındaki çukur fossa tonsillaris olarak adlandırılır ve tonsilla palatina bu çukurda yer alır.

Halk arasında ‘bademcik’ olarak bilinen tonsil, tonsilla palatinadır. Çocukluk çağında daha sık karşılaşılan bademcik şişmesi esasen, enfeksiyon karşısında tonsilla palatinalardan birinin veya her ikisinin birden şişmesi durumudur. Tonsillit olarak adlandırılan bu durum bademciklerin iltihaplanması sonucu oluşur. Tonsillit; akut tonsillit, kronik tonsillit ve rekürren tonsillit olarak üç tipte görülür:

• “Akut ‌‌Tonsillit: Akut ‌tonsillitte belirtiler yaklaşık olarak 3 ila 4 gün sürer. Ancak bu süre 2 haftaya kadar uzayabilir.

• Rekürren ‌‌Tonsillit: Bir kişinin yılda birçok kez akut bademcik iltihabı geçirmesi durumudur.

• Kronik ‌‌Tonsillit: Akut ‌tonsillitten daha uzun sürer. Kronik boğaz ağrısı, ağız kokusu ve boyunda hassas lenf düğümleri ile karakterizedir.” (2021, 7 Mayıs, medicalpark.com.tr)

Tonsillektomi: Bademcik ameliyatına verilen addır. Tonsilla palatina büyüyüp solunum, yutkunma, konuşma gibi faaliyetler engel olduğunda yapılması gerekmektedir.

TONSILLA PHARYNGEALIS: Nasopharynx’in üst duvarında arka kısımda bulunur.

TONSILLA LINGUALIS: Dil kökünün (radix lingua) arka kısmında, oropharynx’te bulunan lenfoid dokudur. Çok sayıda lenf foliküllerinden oluşmuş bir tonsildir. Dilin bu kısmındaki mukozada tat tomurcukları bulunmaz.

TONSILLA TUBARIAE: Tonsilla tubariae, orta kulak ile bağlantılı östaki borusunun (tuba auditiva) yutakta açıklığı olan ‘ostium pharyngeum tubae auditivae’nın üzerinde bulunur. Östaki borusunun görevi kulak içi basıncı dengelemektir. Bu görev için böyle küçük bir borunun bulunması kulak iltihabı riskini arttırmaktadır. Burun açıklığından giren mikroorganizmalar östaki borusu ile orta kulağa geçip iltihaba neden olabilir. Tonsilla tubariae bunu engellemekle görevlidir.

Tonsillerden oluşmuş lenfatik dokuya Waldeyer’in Lenfatik Halkası adı verilir. Waldeyer’in Lenfatik Halkası, solunum ve sindirimle ağız ve burun açıklıklarından vücuda girebilecek mikroorganizmaların ilk karşılaşacakları savunma sistemidir.

Tonsillerde oluşabilecek rahatsızlıkların bazılarını inceleyelim.

TONSİLLER KARSİNOMA: Tonsillerde gelişmiş kanseri ifade eder. Tonsil kanseri ve dil kökü kanseri oropharynx’te en sık görülen kanser türüdür. Alkol ve sigara tüketimi tonsiller karsinomaya sebep olabilmektedir. Ayrıca HPV (human papilloma virus = insan siğil virüsü) virüsünün de baş ve boyun bölgesinde kansere yol açtığından şüphelenilmektedir. Tonsiller karsinoma, erkeklerde daha sık rastlanılan bir durumdur.

TONSİLLER HİPERTROFİ: Şişmiş bademcikleri ifade eder. Enfeksiyon kapmış bademciklerin genişlemesi sonucu boğaz ağrısı, yutma güçlüğü, ateş gibi semptomlar görülür. “Tonsiller hipertrofi, çocukluk çağında sık görülen klinik bir bulgudur. Genellikle tekrarlayan tonsillit ile ilişkilidir. Üst solunum yollarında tıkanıklığa yol açan bir durumdur.” (Aka S., Özker Berna Y., Demiralay E., Canbay İsmet E., 2013)

TONSİLLOFARENJİT: Tonsillerin iltihaplanması sonucu oluşur. Tonsillofarenjit yerine Farenjit tabiri de kullanılmaktadır. Çocukluk çağında daha sık karşılaşılan hali tonsilitin, bademciklerin yani tonsilla palatina’nın iltihaplanması sonucu oluştuğundan daha önce bahsetmiştik. “Özellikle çocuklarda en sık hekime başvurma nedenleri arasında bulunan akut tonsillofarenjit, sıklıkla üst solunum yolu sekresyonlarıyla bulaşan mikroorganizmaların oluşturduğu bir enfeksiyondur. Akut tonsillofarenjite birçok mikroorganizma neden olabilir. Çoğunlukla etiyolojide viral etkenler yer almasına rağmen klinik uygulamada viral-bakteriyel ayrımının yapılmaması, gereksiz antibiyotik kullanımını arttırmaktadır.” (Mutlu C., Songu M.)

Tonsillofarenjit en sık 5-15 yaş arası görülür. Damlacık yoluyla bulaşabilmektedir. Kuluçka dönemi 2-4 gündür. Çenedeki lenf bezleri büyür. Ağrılıdır. Hastalık kendiliğinden iyileşir.

TONSİL TÜBERKÜLOZU: “Mycobacterium tuberculosis isimli bakterinin solunum yollarından vücuda girmesi ile özellikle akciğerlerde yaygın iltihap gelişmesine neden olan Tüberküloz, halk arasında Verem Hastalığı olarak da bilinen bulaşıcı bir enfeksiyon hastalığıdır.”(2021, 7 Mayıs, medicalpark.com.tr) “Tüberküloz günümüzde hâlâ önemli hastalıklar içinde yerini korumaktadır. Bu sadece gelişmekte olan ülkelerde değil gelişmiş ülkelerde de bir sorun haline gelmektedir. Ülkemizde üst solunum yolları tüberkülozu nadir görülür. Tüberküloz basili, ağız, tonsiller, dil, burun, epiglot, larinks ve farinkste yerleşebilir. (Daşlı S., Naz H., Eruyar Ahmet T., Naz C., Çalışkan S., 2021)

BOĞAZ KÜLTÜRÜ NEDİR?

Boğaz kültürü, boğazdan-bademciklerden sürüntü alınarak bademciklerdeki enfeksiyonun sebebi olan mikroorganizmaların teşhisinde gereklidir. “Boğaz sürüntü kültürünün amacı, boğazda enfeksiyona neden olabilecek organizmaların varlığını tespit etmektir. (…) Çoğu boğaz ağrısına bir virüs neden olmaktadır. (…) Bademciklerde kızarıklık, şişlik ve beyaz çizgiler veya irinin yanı sıra ağzın çatısındaki kırmızı lekeler enfeksiyon belirtileridir. Bu işaretler enfeksiyonun viral mi yoksa bakteriyel mi olduğunu gösterememektedir, bu nedenle boğaz sürüntüsü gerekmektedir.” (bilgiustam.com , Boğaz Kültürü Nedir?)

Hazırlayan: Münüse Hilal Kahraman

Kaynak:

Aka, S., Özker, B. Y., Demiralay, E., & Canbay, İ. E. (2013). Çocuklarda tonsiller hipertrofi olgularında Epstein Barr virüsünün rolü. Türk Pediatri Arşivi, 48(1), 30-34: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/140599

AYÇİÇEK, A., YILDIZ, H., DİLEK, H. F., KAHVECİ, O. K., KENAR, F., OKUR, E., & ALTUNTAŞ, A. (2008). Tonsiller Mikozis: Olgu Sunumu. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci, 4, 101: http://dergi.kbb-bbc.org.tr/uploads/pdf/kbb17-3-4.pdf

Cumhur, M. (2017). Temel Anatomi. Ankara: ODTÜ - Akademik Kitaplar.

Çiftçi E., (Ağustos, 2016), Çocuklarda Üst Solunum Yolları Enfeksiyonları: https://docplayer.biz.tr/35360634-Cocuklarda-ust-solunum-yolu-enfeksiyonlari.html

Daşlı, S., Naz, H., Eruyar, A. T., Naz, C., & Çalışkan, S. (2021). Primer Tonsil Tüberkülozu: Olgu Sunumu. Klimik Dergisi, 34(1), 79-81: https://www.klimikdergisi.org/wp-content/uploads/2021/04/KD.C34.S1_14.pdf

Erdem, D., Eliçora, S. Ş., Dinç, A. E., Bişkin, S., & Damar, M. (2015). CLIVUS METHASTASIS OF TONSILLER CARCINOMA. Entcase: http://entcase.com/manuscript/126/makale/bas-boyun-cerrahisi/tonsIl-kanserInde-klIvus-metastazI.htm

Güvenç Ağaoğlu, Ö. (tarih yok). Boğaz Kültürü Nedir? Bilgi Ustam: https://www.bilgiustam.com/bogaz-kulturu-nedir/

Medical Park. (tarih yok). Tüberküloz (Verem Hastalığı) nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri. Medical Park: https://www.medicalpark.com.tr/tuberkuloz-nedir-belirtileri-teshisi-ve-tedavi-yontemleri

Mimir Türk Ansiklopedisi. (tarih yok). Tonsil Hipertrofisi. Mimir Türk Ansiklopedisi: https://mimirbook.com/tr/4fc9d9c1b89

Mutlu, C., & Songu, M. (tarih yok). Akut Tonsillofarenjit: https://www.drmuratsongu.com/pdf/bilimsel-yayinlar-pdf

VAYISOĞLU, Y., GÖRÜR, K., ÖZCAN, C., & ÜNAL , M. (2007). Rutin Tonsillektomi Örneklerinin Histopatolojik Sonuçları. KBB-Forum, 15-18: http://kbb-forum.net/journal/uploads/pdf/pdf_KBB_171.pdf

Vural, Ç. (tarih yok). Tonsil (Bademcik) ve Dil Kökü Kanserleri. Prof. Dr. Çetin Vural. Kulak Burun - Boğaz Baş ve Boyun Cerrahisi Uzmanı: http://www.cetinvural.com/bas-ve-boyun-cerrahisi/tonsil-bademcik-ve-dil-koku-kanserle