Take Your Pills Belgeseli ve İlaç Suistimali

2018 yılında Netflix’te yayınlanan ‘‘Take Your Pills’’ (Haplarını Al), sentezlendiği günden beri dünya gündeminde yer edinen Adderall’in ve ona benzer bazı stimülanların toplumdaki etkisini konu alıyor. Yolları bu ilaçlarla doğru ya da yanlış yer ve zamanlarda kesişen insanların hikayelerini bize anlatıyor.

‘‘Amfetamin’’ ve ‘‘metilfenidat’’, stimülanlar arasında en bilinenlerdendir. Adderall’in etken maddesi amfetamin; Ritalin ve Concerta’nınki ise metilfenidattır. Metildenidat ve amfetamin; dopaminin, norepinefrinin, serotoninin vücuttaki miktarını artırır. Ayrıca amfetamin, norepinefrinin hem salınımını artırır hem geri alınımını inhibe eder. Etki düzeyleri farklı olsa da ilaçlar, benzer etkiler oluşturur. Beyinde dopamin, norepinefrin ve serotonin artışı; öfori (coşku hissi), uyanık hal, artan bilişsel aktivite oluşturur. Farmakolojik etkileri kulağa harika gelmekle kalmaz, ilacı kullanan kişiye gerçekten harika hissettirirler. Ama bu his pek uzun sürmez çünkü yüksek dozlarda bağımlılık oluştuğunda taşikardi, huzursuzluk, yorgunluk, psikotik bozukluklar görülür. Kişi, kendini tanıyamaz hale gelebilir. Bu açıdan doktor kontrolünde kullanımı kritiktir.

Belgeselde anlatılanlara göre 1929’da sentezlenen amfetaminin ilk yoğun kullanımı, Alman askerlerine cesaret vermek ve uyanık kalmalarını sağlamak amacıyla II. Dünya Savaşı’nda gerçekleşmiştir. Bu yüzden ‘‘Hitler Eroini’’ olarak da bilinir. İlerleyen yıllarda ise kullanımı tavan yapmıştır ve 60’lı yıllarda, Amerika’da “Kontrole Tabi Maddeler Yasası” sayesinde amfetamin, kontrol gerektiren ikinci grup kontrollü madde hâline gelmiştir. Günümüzde Adderall gibi ilaçlar; narkolepsi, obezite, DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) tedavisinde kullanılırlar. Psikiyatrlar tarafından reçete edilebilen bu ilaçlarla tedavi, doğru teşhis konulduğunda ve kontroller sağlandığında pozitif sonuç verebilir. Tedavi amacıyla kullanılmadığı durumlarda ise ilaç suistimali vardır.

Piyasaya sürüldükleri ilk günden beri ünlü olan ilaçların popülerliğinin yansımasına iki örnek verebiliriz: Birincisi, The Beatles’ın 1966 yılında çıkan Doctor Robert adlı şarkısıdır. Bu şarkı, birçok ünlüye sırf onlar istedikleri için amfetamin gibi ilaçlar yazan “Dr. Feelgood” lakaplı bir doktora ithafen yazılmıştır. İkincisi ise Popp Hunna’nın 2020 yılında çıkan Adderall ( Corvette Corvette) adlı şarkısıdır. İlaçların bu denli popüler hale gelmesi ve kültüre dahil olması suistimal edilmesinin yolunu açmaktadır.

Suistimal edenlerin önemli bir kısmını öğrencilerin oluşturduğunu söylemek zorundayız. Öğrencilerin büyük çoğunluğu, illegal olduğunu anlamadan ilaçları birbirlerinden tedarik ediyorlar. İlaç, kişinin yapması gereken işe odaklanmasını kolaylaştırdığı için akademik başarıyı artırabiliyor. Sonuç olarak elde edilen başarının kime ait olduğunu sorgulayan gençler, büyük bir buhran ile karşılaşıyor. Bu durum psikolojik travmalara sebep olabiliyor. Bunun yanında kullananlar, zaman zaman intihar etmeyi düşündüklerini ve asosyal kişilere dönüştüklerini söylüyorlar. Bilinçsiz kullanım ile hayat içindeki yarışa kapılıp sağlıklarını ikinci plana atıyorlar.

Belgesel her ne kadar ABD’de yaşananları anlatsa da Türkiye’de de durum pek farklı değil. Bu yüzden çeşitli tedbirler alınmış, amfetamin içerikli ilaçların Türkiye’de satışı yasaklanmıştır. Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumunun (TİTCK) 14.10.2010 tarih ve 2010/26 sayılı genelgesi ile, metilfenidat etkin maddesini içeren kırmızı reçete ile verilmesi zorunlu ilaçlara (Ritalin Tb. ve Concerta Tb.) ait reçetelerin maksimum dozları sınırlandırılmıştır.

Hazırlayan: Serra Koç

Kaynak:

Güngör, D. (2018). Sentetik Uyuşturucular: Amfetamin Örneği. Güvenlik Çalışmaları Dergisi , 105-112.

Juergens, J. (2020, November 20). Adderall Addiction and Abuse. Addiction Center: https://www.addictioncenter.com/stimulants/adderall/

Köse, E. (2019, Mart 23). Amfetaminler ve Etkileri: Bir Gecede "Süper Zekâ" Olmak Mümkün mü? Evrim Ağacı: https://evrimagaci.org/amfetaminler-ve-etkileri-bir-gecede-super-zek-olmak-mumkun-mu-7705

Pietrangelo , A. (2019, February 19). Effects of Adderall on the Body. Healthline: https://www.healthline.com/health/adhd/adderall-effects-on-body

Wikipedia. (2021, January 13). Doctor Robert. Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Doctor_Robert