.png)
Tifo Hastalığına Genel Bakış
Tifo, vücuttaki birçok organı etkileyen bakteriyel bir hastalıktır. Salmonella typhi adındaki bir bakteriden kaynaklanan tifo, hızlı tedavi edilmezse sonuçları ölüme kadar varabilen ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir.
Tifo, sağlık altyapısı zayıf olan ve temiz suya erişimin kısıtlı olduğu bölgelerde yaygındır. Kontamine olmuş su ve yiyeceklerle bulaşır. Dünya genelinde çocukların yakalanma ihtimalinin daha yüksek olduğu tifo, yetişkinlerde çocuklara kıyasla daha ağır seyreder. Belirtiler, kişi enfekte olduktan sonra 1-2 hafta içinde ortaya çıkar. Semptomlar birkaç gün içinde tedavi edilmezse klinik tablo ağırlaşır ve hastalık yaşamı tehdit eden boyuta ulaşır. Başlıca belirtileri: yüksek ateş, baş ağrısı, iştah kaybı, mide bulantısı ve ishaldir. Bazı insanlarda kızarıklıklar da oluşabilir.
Hastalık tedavisinde genellikle antibiyotik ile başarıya ulaşılır ancak Salmonella typhi bakterisi birçok antibiyotiğe karşı direnç geliştirmiştir. Bu yüzden dünyada giderek artan bir sorun haline gelmektedir.
Tifolu Mary
Gerçek ismi Mary Mallon olan Tifolu Mary, 1869 yılında İrlanda’da dünyaya geldi ve 15 yaşındayken İrlanda’dan Amerika’ya göç etti. Bir süre sonra aşçılık yapmaya başladı. Aşçılık konusunda oldukça başarılı olduğu anlaşıldıktan sonra 1900-1907 yılları arasında New York’un zengin ailelerinin yanında çalışmaya başladı. Bu süre boyunca yanlarında çalıştığı ailelere tifoyu da beraberinde götürdü.
İlk olarak New York, Mamaroneck'te çalışmaya başladı ve işe başladıktan sonra 2 hafta içinde ev sakinlerinde tifo hastalığı ortaya çıkmaya başladı. 1901 yılında Manhattan'a taşındı, yanlarında çalıştığı ailede tifo belirtileri görüldü ve çamaşırhane görevlisi öldü. Ardından bir avukatın yanında çalışmaya başladı ve evdeki 8 kişiden 7’sinde tifo görülünce buradan da ayrılmak zorunda kaldı. Sonrasında çalıştığı evlerde de kısa süre içinde tifo vakaları ortaya çıktı ve hepsinden işe başladıktan kısa süre sonra ayrıldı.
1906 Ağustos’una gelindiğinde Mallon, zengin bir bankacı olan Charles Henry Warren’ın ailesiyle çalışmaya başladı. Warren ailesi, Oyster Bay'de bir ev kiraladıklarında Mary de onlarla birlikte gitti ve ailedeki 11 kişiden 6’sı tifoya yakalandı. Doktorlara göre Oyster Bay’de tifo görülmesi olağan dışıydı. Bir süre sonra Warren’ın tek kızı tifoya yakalandı ve vefat etti. Warren, olayların kaynağını öğrenmek için tifo konusunda uzman George Sopper’ı görevlendirdi. Sopper, kötü şartlarda ortaya çıkan tifonun zengin ailelerde nasıl görüldüğünü araştırıyordu. Bir süre sonra bütün salgın vakalarına karışan İrlandalı aşçıyı keşfetti fakat aşçı, çalıştığı adresleri sürekli değiştirdiği için onu bir türlü bulamıyordu.
Araştırmaları devam ederken Park Avenue'de aktif bir salgın olduğu haberini aldı ve şüphelendiği aşçının burada olduğunu öğrendi. Sopper ve Mallon ilk kez burada karşılaştı. Sopper’ın kaba suçlaması karşısında Mary, numune vermeyi reddetti. Mary’nin bir tifo taşıyıcısı olduğunu düşünen Sopper, durumu New York Şehir Sağlık Departmanı’na bildirdi. Mary, halk sağlığı için ciddi tehdit oluşturduğu gerekçesiyle tutuklandı ve kendisinden numune alındı. Numunelerde Salmonella typhi bulundu ve enfeksiyon merkezinin safra kesesi olduğu keşfedildi.
19 Mart 1907 tarihinde Mary, Kuzey Kardeşler Adası’nda karantinaya alındı. Yetkililer, taşıyıcı durumundan kurtulması için safra kesesinin alınmasını teklif etti ancak Mary o zamanlarda oldukça tehlikeli olan bu işlemi kabul etmedi.Sopper, Journal of the American Medical Association'da bir makale yayınladı ve medyanın büyük ilgisini çeken Mary Mallon, bu makaleden sonra ‘‘Typhoid Mary’’ (Tifolu Mary) olarak anılmaya başladı.
Mary hiçbir zaman taşıyıcı olduğuna inanmadı, ona göre oldukça sağlıklıydı. Bir arkadaşı yardımıyla bağımsız bir New York laboratuvarına örnek gönderdi ve sonuç negatif çıktı. Karantinada kaldığı Kuzey Kardeşler Adası’nda alınan örneklerin de yaklaşık dörtte biri negatif çıkmıştı. Neredeyse 2 yıl 11 aylık karantina sürecinden sonra, Mallon’a aşçılığı bırakmayı kabul etmesi halinde serbest bırakılacağı söylendi ve Mallon bu şartı kabul ederek normal yaşamına geri döndü.
Başta farklı işlerde çalıştıktan sonra Mary, istediği kazancı sağlayamayınca sahte isimler kullanarak aşçılık yapmaya devam etti. Gittiği çoğu yerde tifo salgını başladı ancak hızlı bir şekilde iş değiştirdiği için kimse onu bulamadı. 1915’te çalışmaya başladığı Sloane Kadın Hastanesi’nde 25 kişi enfekte oldu, 2 kişi hayatını kaybetti. Doktorlardan biri Sopper’ı aradı ve soruşturmaya yardım etmesini istedi. Mary tekrar kaçtı fakat kısa bir süre sonra polis tarafından yakalanıp tekrar Kuzey Kardeşler Adası’nda karantinaya alındı. Hayatının geri kalan 23 yılını bu adada ve karantinada geçirdi. 1938 yılında, 69 yaşında zatürre sebebiyle hayata gözlerini yumdu.
Mary Mallon, sağlıklı bir tifo taşıyıcısının keşfedildiği ve zorla izole edildiği ilk olay oldu. Halen yaşanan olayların etik ve hukuki yönleri tartışılmaktadır. Günümüzde ‘‘Typhoid Mary’’ ifadesi bir hastalığı veya durumu yayan insanlar için kullanılmaktadır. Ayrıca Mary Mallon, New Yorklu bir rap grubu olan ‘‘Hail Mary Mallon’’ın ismine ilham kaynağı olmuştur.
Hazırlayan: Sude Durak
Kaynak:
Akgün, S. (2021, Şubat 21). Tifolu Mary. Dr. Serdar Akgün: https://drserdarakgun.com/index.php/2021/02/21/tifolu-mary/
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia. (2020, November 7). Typhoid Mary. Encyclopedia Britannica: https://www.britannica.com/biography/Typhoid-Mary
Medical News Today. (2017, December 4). What you need to know about typhoid. Medical News Today: https://www.medicalnewstoday.com/articles/156859#treatment
NHS. (2018, June 18). Typhoid fever. NHS: https://www.nhs.uk/conditions/typhoid-fever/
STROCHLIC, N. (2020, March 17). Typhoid Mary's tragic tale exposed the health impacts of 'super-spreaders'. National Geographic: https://www.nationalgeographic.com/history/article/typhoid-mary
Wikipedia. (2021, May 21). Mary Mallon. Wikipedia: https://en.wikipedia.org/wiki/Mary_Mallon
Comments