.png)
Neredeyse her akşam haberlere konu olan ve sosyal medyada bağış kampanyalarıyla gündeme gelen, uzun adıyla “spinal muskuler atrofi” kısa adıyla ise SMA hastalığı, merkezi ve çevresel sinir sistemini, akabinde istemli kasların çalışmasını etkileyen kalıtsal bir hastalıktır. Genellikle yeni doğmuş bebeklerde görülse de yetişkinlik döneminde daha hafif bir şekilde tip-4 SMA olarak ortaya çıkabilir. SMA, SMN yani “survival of motor neuron” adı verilen, çeşitli işlevleriyle motor nöronların canlı kalmasını sağlayan proteinin üretilememesi veya yanlış formda üretilmesine bağlı olarak gelişir. Bu durumun sonucunda omurilikte bulunan sinir hücrelerinde kayıplar yaşanır.
Motor nöronlar, beyin ve omurilikten gelen sinyalleri istemli kaslara ileterek onların kasılıp gevşemesini sağlayan sinir hücreleridir. Bu hücreler deforme olduğunda çocuklar yutma, emme, tükürme, yürüme, emekleme gibi işlevleri yerine getirememenin yanı sıra solunum kaslarını da kontrol edemediğinden zamanla solunum güçlüğü çeker ve bu semptomlar ölümle sonuçlanabilir. Hastalığın adındaki “erime, incelme” anlamına gelen “atrofi” kelimesinden, kullanılmayan bu kasların zamanla güçsüzleştiği ve eridiği sonucu çıkarılabilir.
SMA Hastalığının Genetik Altyapısı Nedir?
SMA hastalığının en sık görülen çeşitlerinin (tip 0-4) sebebi insan vücudundaki kromozom-5’te SMN1 genini taşıyan bölgede gerçekleşen mutasyondur. Hastalık otozomal resesif özellik gösterdiğinden hem anneden hem babadan hatalı gen gelmesi halinde ortaya çıkar. Ancak araştırmalar bazı durumlarda tek bir hatalı gen gelmesi halinde ikinci genin de anne karnında mutasyona uğrayarak hastalığa sebep olabileceğini ortaya koymuştur. Kromozom-5’e bağlı SMA türü en yaygın tür olsa da nadir hastalıklar kategorisinde değerlendirilmektedir. Ayrıca X-kromozomuna ve kromozom-14'e bağlı daha da nadir görülen SMA türleri bulunmaktadır.
SMA Hastalığı Önlenebilir mi?
Mevcut yöntemlerle %100 iyileşme sağlanmayışı akıllara hastalığın önlenip önlenemeyeceği sorusunu getirmektedir. Doğum öncesi genetik tarama testleriyle çiftlerin hatalı SMN1 gen taşıyıcısı olup olmadığı öngörülebilmektedir. Ayrıca hamileliğin 10-14. haftalarında yapılabilen koryon villus biyopsisi veya 16-20. haftalarda yapılabilen amniyosentez testinin sonuçlarına bakılarak bebeğin iki hasarlı SMN1 geni taşıyıp taşımadığı öğrenilebilir. Bu yöntemler sayesinde gebelik planlamasında veya gebelik sürecinde risklerin ve opsiyonların bilinmesi dünyada 8.000 ile 10.000’de 1, Türkiye özelinde ise 6.000’de 1 görülen SMA hastalığının görülme sıklığını önemli oranda düşürebilir. Doğumdan sonra yapılan fiziki muayene ve kan testleri sayesinde erken teşhisle tedaviye ne kadar önce başlanırsa hastalığın seyrinin o kadar hafif olacağı da belirlenmiştir.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Bilim insanları kromozom-5’e bağlı gelişen SMA tiplerinin nedeninin SMN proteinin üretilememesine bağlı olduğunu 1995 yılında keşfetmiş olsa da 2010 yılına kadar bu alanda kayda değer bir çalışma yapılmamıştır. 2010 yılında SMA benzeri bir hastalığa yakalanmış olan farelerle yapılan deneyin başarıya ulaşması ise Zolgensma gen tedavisinin temellerini oluşturmuştur.
Zolgensma Gen Tedavisi
Novartis firmasının AveXis firmasıyla ortaklığı sonucunda 2019 yılında piyasaya sürülen Zolgensma gen tedavisi, FDA tarafından nöromusküler hastalıkların tedavisi için onaylanan ilk gen replasman tedavisidir. Tedavi 2 yaş altı bebeklerde tek doz damar içi enjeksiyon şeklinde gerçekleşmektedir. Basit bir şekilde anlatmak gerekirse içinde sağlıklı SMN1 genini bulunduran, taşıyıcı rolündeki viral vektör (modifiye edilmiş tip 9 adeno-ilişkili zararsız virüs, kısaca AAV9) vücuda verilir. Vektörler, virüslerin insan vücuduna zararlı olabilecek kendi genetik materyallerinin ayrıştırılarak onun yerine istenilen materyalin (bu tedavide sağlıklı SMN1 geni) konmasıyla oluşturulur. Vektörün omurilikteki sinir hücrelerinin içine girmesi ve hasarlı genle sağlıklı genin yer değiştirmesi sağlanır. Sağlıklı genin normal çalışan SMN proteinini kodlamaya başlamasıyla hastaların motor nöronlarının çalışmasında iyileşme gözlenir.
Spinraza (Nusinersen) Tedavisi
2016 yılında hem FDA hem EMA’ dan onay alan Biogen firmasının ürettiği Spinraza tedavisi, Zolgensma tedavisinden farklı olarak tüm yaş gruplarındaki hastalara uygulanabilir. Spinraza, alt sırttan direkt olarak beyin omurilik sıvısına bir enjeksiyon yapan intratekal (IT) enjeksiyon yöntemiyle uygulanır. Hastaların her yıl 4 uygulama olmak üzere hayatlarının sonuna kadar tedaviyi devam ettirmeleri gerekmektedir.
SMN proteinini SMN1 geninin yanında SMN2 geni de üretebilmektedir ancak bu genin kodladığı proteinler genelde kısadır ve fonksiyonel değildir. Spinrazanın içinde bulunan antisens oligonükleotidi SMN2 geninde değişiklik yaparak daha uzun ve fonksiyonel SMN proteinlerinin üretilmesini sağlar.
Bu iki onaylı tedavinin haricinde deforme olmamış motor nöronların korunmasını hedefleyen veya tüm yaş gruplarının yararlanabileceği gen replasman tedavilerinin klinik çalışmaları devam etmektedir.
İki tedavi de yüksek maliyetiyle sık sık gündeme gelse de unutulmamalıdır ki yeni bir ilacın piyasaya sürülene dek olan maliyeti ortalama 2,6 milyardır ve klinik çalışmaların yalnızca %14’ü FDA onayı alabilmektedir (Fortune). Ayrıca SMA nadir görülen hastalıklar arasında olduğu için potansiyel hasta havuzu diğer hastalıklara göre çok daha kısıtlıdır, bu durum da ilaç şirketlerinin ileriki AR-GE çalışmalarına bütçe ayırabilmesi ve ilacın üretim maliyetini karşılayabilmesi için tedavinin çok daha yüksek fiyatlarla piyasaya sürülmesini gerekli kılmaktadır. Alternatif tedavilerin sayısı arttıkça, fiyatların da düşeceği tahmin edilmektedir. İleriki günlerde tedaviye ulaşımın herkes için daha kolay olmasını ve tedavinin daha çok hastaya ulaşmasını temenni ediyoruz.
Hazırlayan: Dilşah Gülkan
Kaynak :
Diseases - sma - research. (2020, July 01). Retrieved February 20, 2021, from https://www.mda.org/disease/spinal-muscular-atrophy/research
FDA-Approved gene Therapies: Zolgensma for sma: Boston Children's Hospital. (n.d.). Retrieved February 20, 2021, from https://www.childrenshospital.org/centers-and-services/programs/f-_-n/gene-therapy-program/fda-approved-gene-therapies/sma-gene-therapy
Pipes, S. (2020, February 07). How this gene therapy Drug earned its $2.1 million price tag. Retrieved February 20, 2021, from https://fortune.com/2020/02/07/zolgensma-high-drug-prices/
Spinal muscular Atrophy: MedlinePlus Genetics. (2020, August 18). Retrieved February 20, 2021, from https://medlineplus.gov/genetics/condition/spinal-muscular-atrophy/#frequency
Spinraza. (n.d.). Retrieved February 20, 2021, from https://www.sma.org.tr/tedavi/1/spinraza
UCSF Health. (2020, October 06). FAQ: Carrier testing for spinal muscular atrophy. Retrieved February 20, 2021, from https://www.ucsfhealth.org/education/faq-carrier-testing-for-spinal-muscular-atrophy#:~:text=Yes.,of%20the%20SMA%20gene%20mutation.
Comments