.png)
Plastikler, tekrar eden çok sayıda monomer zincirinden oluşan ve polimerlerden üretilen malzemelerdir. Plastik üretiminde hammadde olarak çoğunlukla petrol ve doğalgaz kullanılmaktadır fakat küçük bir kısmını teşkil etse bile son yıllarda mısır ve şeker kamışı gibi bitkisel hammaddelerden de plastik üretimi söz konusudur (Tsiropoulos ve ark. 2015).
Mikroplastikler; 5 mm'den daha küçük boyutlarda, çevre kirliliğine sebep olan, çoğunlukla petrol türevli olup suda çözünmeyen, düzgün şekilli veya şekilsiz olan polimerik parçacıklara verilen isimdir. 1 mikrondan küçük plastik parçacıklarına nanoplastik denir.
Çevredeki plastik kirliliği ile ilgili yeni bir sınıflandırma bulunmaktadır:
Birincil mikroplastikler: Doğrudan 5 mm’den küçük olarak üretilen plastiklerdir. Örneğin; kozmetiklerde ve kişisel bakım ürünlerinde kullanılan mikroboncuklar (microbeads), günümüzde makyaj, el işi ve tekstil malzemelerinde aşırı miktarda kullanılan simler (glitters), plastik üretim peletleri (nurdles) gibi doğrudan oluşan mikroplastiklere birincil mikroplastikler denir.
İkincil mikroplastikler: Büyük plastiklerin zamanla parçalanarak 5 mm'den küçük boyutlara ufalanmasıyla oluşur. İkincil mikroplastiklere örnek olarak plastik malzemelerden kopan aşınan parçacıklar, sentetik tekstillerden kopan dökülen lifler, araç lastiği döküntüleri ve çeşitli plastik partiküller verilebilir.
Nanoplastikler: 1 nm-1μm arası büyüklükteki plastik parçacıklarına nanoplastik (NP) denir. Mikroplastik kirliliğine benzer bir şekilde nanoplastikler, direkt olarak nano boyutta (medikal ve bilimsel alanlarda kullanılan nanopartiküller gibi) üretilebildiği gibi dolaylı olarak da büyük plastik malzemelerin kullanımı ve eskimesi sonucunda oluşur. Bunlardan, doğrudan nano boyutlarda üretilenlere birincil (primer) nanoplastikler, zamanla çeşitli faktörlerle parçalanma sonucu oluşanlara ise ikincil (sekonder) nanoplastikler denilmektedir.
Okyanusun derinliklerinden akciğerin en derin bölümüne kadar mikro ve nanoplastikler, insan mide ve bağırsak sistemi de dahil olmak üzere hayatımızın her yerini işgal etmiş durumdadır.
1950'lerden bu yana insanlar tarafından 8,3 milyar tondan fazla plastik üretilmiştir ve bunların %79'u çöplüklere ve doğal çevreye geri dönmüştür. Atılan plastik, su yollarımıza ve toprağımıza giren mikro ve nanopartiküllere ayrılmıştır.
Yapılan araştırmalar mikro ve nanoplastiklerin çevrede kalıcı bir kirletici olduğunu, gittikçe artan oranlarda karasal ve sucul ekosistemlerde biriktiğini göstermektedir. Okyanusların, karaların ve sucul sistemlerin mikroplastiklerle kirlenmesi sadece ekolojik bir zarar olarak değerlendirilmemektedir çünkü mikroplastikler aynı zamanda gıda güvenliğini ve bunun sonucu olarak insan sağlığını da tehdit eden bir unsur haline gelmektedir. Yapılmış çalışmalar, özellikle deniz canlılarının yüksek oranda mikroplastiklere maruz kaldığını ortaya koymaktadır. Bununla birlikte insanlar tarafından tüketilen gıda maddelerinin de hammaddelerden, üretim aşamaları veya paketleme sırasında kullanılan plastik ambalaj materyallerinden veya ürünün tüketimi esnasında havadan kaynaklanabilecek mikroplastik kontaminasyonuna uğrayabileceği ifade edilmektedir.
Mineralli sularda yapılan bir çalışmada en büyük mikroplastik kirliliği geri dönüştürülebilir şişelerde görülmüştür. (Schymanski ve ark. 2018). Bu kirliliğe yol açan temel etmenin polyester ve polipropilenden yapılan şişelerde meydana gelen potansiyel bir aşınma sonucu gerçekleşen migrasyon ile ilişkili olabileceği öngörülmüştür. Başka bir çalışmada ise farklı ülkelere ait musluk suları incelenmiş ve örneklerin yaklaşık %81’inde mikroplastik kirliliğine rastlanmıştır (Kosuth ve ark. 2018). Kirlilik üzerine en etkili faktörün antropojenik faaliyetler olduğu belirtilmiştir. Farklı kaynaklardan elde edilen tuz örneklerinin incelendiği çalışmalarda, sucul sistemlerden elde edilen tuzlarda ciddi bir mikroplastik kirliliğine rastlanmıştır. Türkiye’de yürütülen çalışmalarda, özellikle göllerden ve denizlerden elde edilen sofra tuzlarında görülen ciddi mikroplastik kirliliğinin, farklı kaynaklardan beslenen göl ve denizlerimizde antropojenik aktiviteler sonucu oluşan plastik kirliliğinin bir göstergesi olduğu üzerinde durulmuştur.
Mikroplastiklerin ve nanoplastiklerin vücudumuza girmesini önlemek için alınabilecek önlemlerden bazıları şunlardır:
Yemekleri plastik kaplar yerine porselen tabaklarda, mikrodalgada pişirmek.
Evi havalandırmak.
Yiyecek satın alırken plastik ambalajlardan kaçınmak. Çünkü araştırmalar sonucunda poşet çaylarda ve önceden pişirilmiş pirinçte bile parçacıklar olduğu bulunmuştur.
Şişelenmiş suya kıyasla yutulan partikülleri neredeyse yarıya indirdiği için filtrelenmiş musluk suyu içmek.
Ayrıca giysilerimiz yıkandığında çok sayıda sentetik parçacık salar. Çamaşır makinesinde lif tutucu bir filtre, mikroplastiklerin geçişini engelleyebilir. Ancak sentetik liflerden tamamen kaçınarak bunun yerine yün, ipek ve kenevir gibi doğal malzemeleri tercih etmek de önemlidir.
Bunun yanı sıra tek kullanımlık plastikleri sınırlamaya çalışan politikaları desteklemenin de önemli ve olumlu etkisi vardır.
Hazırlayan: Sevgi ATAKLI
Kaynakça:
Akçay, S. , Törnük, F. & Yetim, H. (2020). Mikroplastikler: Gıdalarda Bulunuşu ve Sağlık Üzerine Etkileri. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi , (20) , 530-538 . DOI: 10.31590/ejosat.725259
Aktan, S. (2022, Nisan). Mikroplastikler nedir, insan vücuduna ne kadar plastik giriyor?. Euronews. Erişim adresi: https://tr.euronews.com/green/2022/04/11/mikroplastikler-nedir-insan-vucuduna-ne-kadar-plastik-giriyor
Kosuth, M., Mason, S. A., & Wattenberg, E. V. (2018). Anthropogenic contamination of tap water, beer, and sea salt. PloS one, 13(4), 1-18.
Schymanski, D., Goldbeck, C., Humpf, H. U., & Fürst, P. (2018). Analysis of microplastics in water by micro-Raman spectroscopy: release of plastic particles from different packaging into mineral water. Water Research, 129, 154-162.
Tsiropoulos, I., Faaij, A. P., Lundquist, L., Schenker, U., Briois, J. F., & Patel, M. K. (2015). Life cycle impact assessment of bio-based plastics from sugarcane ethanol. Journal of Cleaner Production, 90, 114-127.
Mikroplastikler. (2023, Nisan). InWikipedia, Özgür Ansiklopedi. Erişim adresi:https://tr.wikipedia.org/wiki/Mikroplastikler
Comments