Karnitin Ve Vücuda Etkileri

Karnitinin iki stereoizomerinden L-karnitin aktif formdur, D-karnitin ise biyolojik olarak inaktiftir. L-karnitin, ATP üretimi için uzun zincirli yağ asitlerinin mitokondri membranını geçmesinde ve beta oksidasyon sürecinde sorumludur. Antioksidan özelliktedir ve toksik bileşiklerin mitokondride birikmesini önler.

L-karnitin, vücuda endojen veya eksojen yolla sağlanır. Vücutta lizin ve metiyonin amino asitlerinden sentezlenir. L-karnitin biyosentezi esas olarak karaciğer, böbrek ve beyinde gerçekleşir. Sentezlendikten sonra enerji üretimi için gereksinim duyan diğer doku ve organlara taşınır.

Karnitin kırmızı et başta olmak üzere balık, tavuk ve süt ürünleri gibi hayvansal ürünlerde bulunur. Meyve, sebze ve tahıllar da düşük düzeyde karnitin içerir. Besin takviyelerinde bulunan karnitinin; L-karnitin, asetil-L-karnitin, propiyonil-L-karnitin gibi formları mevcuttur. Vücut, diyet kaynakları ve endojen sentez ile yaklaşık 15 mg/gün karnitine ihtiyaç duyar. Sağlıklı kişiler yeterli miktarda L-karnitin sentezler.

Karnitin Eksikliği Nedir?

İki tür karnitin eksikliği vardır:

Primer karnitin eksikliği hücresel karnitin taşıyıcı sisteminin genetik bozukluğundan kaynaklanır ve nadir otozomal resesif bir hastalıktır. Genellikle bebeklik veya erken çocukluk döneminde ortaya çıkar. Bebeklerde epilepsi ve ensefalopati; ergenlerde ve genç erişkinlerde nöbetler, düzensiz kalp atışı ve solunum problemleri; yaşlılarda miyopati, rabdomiyoliz, kardiyomiyopati veya ani ölüm görülebilir.

Sekonder karnitin eksikliği endojen karnitin sentezini azaltan, atılımını artıran belirli bozukluklardan veya karnitin emilimini azaltan, atılımını artıran pivalat içeren ilaçların kronik kullanımından kaynaklanır. L-karnitinden fakir diyet, hemodiyaliz, periton diyalizi gibi sekonder faktörler de buna sebep olabilir. Sekonder karnitin eksikliğinde hiperamonyemik ensefalopati, hipoglisemi, hipoketonemi, hiperürisemi, kas zayıflığı, kardiyomiyopati ve ani ölüm görülebilir. Primer ve sekonder karnitin eksikliği 20-200 mg/kg/gün dozlarda karnitin ile giderilebilir.

Food and Drug Administration (FDA) primer ve sekonder karnitin eksikliğinin tedavisi için oral ve intravenöz L-karnitini onaylamıştır.

Karnitinin Fiziksel Egzersiz ve Kilo Verme Üzerine Etkileri Nelerdir?

Karnitinin kas metabolizmasındaki rolü üzerine birçok araştırma yapılmasına rağmen karnitin takviyesinin sağlıklı deneklerde fiziksel performansı iyileştirip iyileştiremeyeceği henüz tam olarak belirlenememiştir. Yayımlanan araştırmalardaki tutarsızlıklar, karnitinin farmakokinetiğinin özellikleri ile ilgili olabilir. Oral olarak verildiğinde karnitin biyoyararlanımının %5-15 olduğu dikkate alınmalıdır.

Yapılan çalışmalar, karnitinin miyoglobin ve kreatin kinaz gibi sitozolik proteinlerin salımını önemli ölçüde azaltarak yorucu egzersizden sonra kas bozulmasına karşı koruyucu bir etkiye sahip olabileceğini bildirmiştir. Ayrıca karnitin takviyesi egzersiz sonrası toparlanma için gerekli olan protein sinyalini iyileştirebilir. Bunun yanında egzersiz sırasında oksidatif stresi azaltarak kas iyileşmesini de kolaylaştırabilir.

Karnitin, yağ asitlerini mitokondriye taşıdığı ve yağ asidi oksidasyonu için bir kofaktör görevi gördüğü için genellikle düşük kalorili diyet, egzersiz veya reçeteli kilo verme ilaçları (orlistat, sibutramin gibi) ile kilo kaybını desteklemek için L-karnitin takviyeleri kullanmak önerilir. Karnitinin anti-obezite etkilerine ilişkin kanıtlar kesin değildir.

Tip 2 diyabete sahip hastalarda L-karnitin monoterapisine kıyasla orlistat veya sibutramin ile kombinasyon halinde L-karnitin uygulamasının glisemik ve insülin parametrelerini iyileştirdiği gösterilmiştir. Diyetine L-karnitin eklenmiş diyabetik hastalarda bazı lipid parametreleri ve diyabetik periferik nöropati düzelmiştir.

Karnitinin Bazı Hastalıklarda Kullanımı

İntravenöz L-karnitin, son evre böbrek hastalığı olan hastalarda diyalizden kaynaklanan karnitin eksikliğinin tedavisi için onaylanmıştır. Sınırlı klinik veriler, L-karnitinin oligoastenozoospermisi olan erkeklerde sperm kalitesini iyileştirmek için etkili bir tedavi olduğunu desteklemektedir. Ayrıca periferik arter hastalığı olan hastalarda aralıklı topallama tedavisi için propiyonil-L-karnitin kullanımını da desteklemektedir. Bunun yanında konjestif kalp yetmezliği tedavisinde kullanımını desteklememektedir.

Sonuç olarak pek çok çalışmada yağ asitlerinin mitokondrial oksidasyonunda önemli görevi olan L-karnitinin sağlık üzerine olumlu etkileri ortaya konmuştur. Oksidatif stresi azalttığı, diyabet hastalığında olumlu etkileri olduğu görülmüştür. Birkaç grama kadar oral olarak alındığında toksisite görülmez. Primer ve sekonder eksikliklerde diyete eklenmesi faydalıdır. Sağlıklı yetişkinlerde ve çocuklarda vücut, günlük ihtiyaçları karşılamak için yeterli miktarda L-karnitin sentezler ve besinlerle alır.

Hazırlayan: Selin Uysal

Kaynakça

Office of Dietary Supplements - Carnitine. (n.d.). National Institute of Health, Erişim: 29 Nisan 2023, https://ods.od.nih.gov/factsheets/Carnitine-HealthProfessional/#en67

Vaz, F. M., Wanders, R. J. (2002), Carnitine biosynthesis in mammals, Biochemical Journal. https://doi.org/10.1042/0264-6021:3610417

Gnoni, A., Longo, S., Gnoni, G. V., Giudetti, A. M. (2020), Carnitine in Human Muscle Bioenergetics: Can Carnitine Supplementation Improve Physical Exercise?, Molecules, 25(1), 182. https://doi.org/10.3390/molecules25010182

Kurt, Ö., El, S. (2011), Biyoaktif Bir Gıda Bileşeni L-Karnitin: Beslenme Ve Sağlık Açısından Önemi Ve Biyoyararlılığı, TÜBAV Bilim Dergisi, 4 (2), 97-102. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubav/issue/21523/230933

Pooyandjoo, M., Nouhi, M., Shab-Bidar, S., Djafarian, K., & Olyaeemanesh, A. (2016), The effect of (L-)carnitine on weight loss in adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, Obesity reviews: an official journal of the International Association for the Study of Obesity, 17(10), 970–976. https://doi.org/10.1111/obr.12436

L-carnitine Uses, Benefits , Dosage Herbal Database. (n.d.),Drugs.com, Erişim Tarihi: 30 Nisan 2023, https://www.drugs.com/npp/l-carnitine.html

Dalbudak Sansar, D., Yavunç Yeşilkaya, B. (2021), L-Karnitin Metabolizması ve Beslenme Tedavisi İlişkisi, Bosphorus Medical Journal, 8(1):54–62.