.png)
İlaç alerjisi, bağışıklık sistemimizin ilaca verdiği anormal tepkilerdir. Dünya Alerji Organizasyonu (WAO), IgE veya T hücre aracılı oluşan hipersensitivite reaksiyonlarını ilaç alerjisi olarak tanımlamaktadır. Alerji durumunda görülen semptomlar genellikle kızarıklık, ateş ve nefes darlığıdır. Kaşıntı, şişme, burun akması, hırıltı ve hatta birden fazla vücut sistemini etkileyerek yaşamı tehlikeye atan ciddi durumlara da sebep olabilir.
Her negatif ilaç reaksiyonu ilaç alerjisi değildir. Alerjik ilaç reaksiyonları tüm ilaç reaksiyonlarının ancak %5-10’unu oluşturur. Hastalar tarafından çokça dile getirilmesine rağmen gerçekte ilaç alerjisi görülme sıklığı oldukça azdır. Alerji durumu, ilacın yan etkilerinden farklıdır. Yan etki; ilacın ana göreviyle ilgisi olmayan ancak beklenen, hastaya yararlı veya zararlı herhangi bir etkisidir. İlaç alerjisi, yan etki ile veya aşırı dozda ilacın neden olduğu ilaç toksisitesi ile karıştırılmamalıdır.
Vücudumuza giren ilaç, bağışıklık sistemimiz tarafından bir tehdit olarak algılanırsa vücudumuzda yanıt olarak antikor üretimi başlar. Antikor gelişimi ilacı ilk aldığımızda meydana gelebileceği gibi bazen tekrarlayan maruziyetler olana kadar alerji gelişmeyebilir. İlaç bir sonraki sefer alındığında spesifik antikorlar ilaca saldırı yapar ve sonucunda salınan kimyasallar alerjik reaksiyonla ilişkili semptomlara neden olur. İlaç alerjilerinin büyük çoğunluğu ilaç kullanımının ilk iki haftasında ortaya çıkar. Uzun süredir kullanılan ilaçlara karşı alerji olma ihtimali düşük olsa da antikonvülzanlar (Epilepsi tedavisinde kullanılır.) gibi bazı spesifik ilaçlarda doz artırımı sırasında alerji oluşabilir.
İlaç alerjisi her zaman tehlikeli değildir. Bazen semptomlar çok hafif olabilirken bazen reaksiyon şiddetleri oldukça fazladır ve hatta hayati tehlike taşıyan anafilaksiye sebep olabilir. Anafilaksi, bir ilaca veya başka bir alerjene karşı ani gelişen ve yaşamı tehdit eden bir reaksiyondur. İlacın alımından sonra dakikalar içinde ya da ilk 12 saatte anafilaktik reaksiyon meydana gelebilir. Belirtilerinde kalp atışlarında düzensizlik, zor nefes alma, bilinç kaybı yer almaktadır. Anafilaksi hemen tedavi edilmezse ölümcül olabilir.
Morfin, aspirin ve kemoterapide kullanılan bazı ilaçlar ilk kullanımlarında anafilaksiye benzer semptomlara neden olabilir. Bu tip reaksiyonlar alerjik değildir, bağışıklık sistemini etkilemez ancak anafilaksi ile aynı tehlikeyi taşır, tedavisi anafilaksi ile aynı şekilde yapılır.
Farklı ilaçların insanlar üzerinde farklı etkileri vardır. Herhangi bir ilaç alerjik reaksiyona neden olabilse de bazı ilaçlar diğerlerinden daha fazla alerjik reaksiyona neden olma eğilimindedir. Bunlar:
Penisilin gibi antibiyotikler
Aspirin, ibuprofen (Advil, Motrin IB) ve naproksen sodyum (Aleve) gibi ağrı kesiciler
Kanseri tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları
Romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar için kullanılan ilaçlardır.
Türkiye’de 6-9 yaş grubu çocuklarda yapılan bir çalışmada en sık ilaç alerjisi oluşumunun penisilin ve diğer beta laktam antibiyotiklere karşı olduğu bildirilmiştir.
Her insan ilaca karşı alerjik reaksiyon gösterebilir. Fakat öncesinde yaşanan kişisel veya ailevi ilaç alerjisi öyküsü, yüksek doz ve uzun süreli kullanım nedeniyle bir ilaca fazlasıyla maruz kalmak, HIV enfeksiyonun sebep olduğu AİDS veya Epstein-Barr virüsünün neden olduğu öpücük hastalığı gibi hastalıklar geçirmiş olmak ilaç alerjisine yakalanma riskini artırır. Çocuklarda daha az görülürken, kadınlarda risk erkeklere oranla 2 kat daha fazladır. Ayrıca damar yolundan verilen ilaçlar ağızdan alınan ilaçlara göre daha fazla reaksiyon oluşturmaktadır.
İlaç alerjisi tanısı koymak; hastalık belirtileri ile ilacın semptomlarının benzerliği, aynı anda birden fazla ilaç kullanımı ve ilaçların hepsinin metabolizmalarının bilinmemesinden dolayı çoğunlukla zordur. İlaç alerjisi şüphesi olan hastalardan öncelikle ortaya çıkan reaksiyon ile ilgili detaylı öykü alınır. Sonrasında ortaya çıkan reaksiyonun zamanına (erken/geç) göre deri testleri ve invitro testler ile tanı koyulmaya çalışılır. Erken reaksiyonlarda öncelikle deri prick testi tercih edilir ve ilaç reaksiyonu sırasında deri prick testi anafilaktik reaksiyona neden olabileceğinden alerjik reaksiyonun üzerinden 4-6 hafta geçtikten sonra deri testi yapılır. Günümüzde deri prick testleri özellikle beta laktam alerjisinin tanısında önemlidir. IgE aracılı erken tip reaksiyon oluşturan beta laktamlar, kas gevşeticiler ve insülin gibi ilaçlar için invitro olarak spesifik IgE ölçümü yapılabilir ve bazofil aktivasyon testi uygulanabilir. Geç reaksiyonlar ise T hücre aracılı olduğundan deri yama testi yapılır ve invitro olarak lenfosit transformasyon testi uygulanır. Yapılan testlerin sonucu pozitif ise ilaç alerjisi kanıtlanmış olur fakat negatif olsa da ilaç alerjisi şüphesi devam eder, ilaç provokasyon testleri yapılır. İlaç provokasyon testinin negatif olması tanıyı ekarte ettirirken pozitif sonuçlanması ise tanıyı kesinleştirir.
İlaç alerjisi tedavisinde en önemli nokta kişinin sağlık kuruluşuna her başvurduğunda ilaç alerjisi olduğu bilgisini vermesidir. Bu hastalara güvenli, çapraz reaktiviteye neden olmayan başka bir ilaç seçeneği sunulur. Güvenli ilaç bulunamaması durumunda alerjik ilaç, hastaya desensitizasyon yoluyla uygulanır. Bu işlem riskler içerdiğinden gözetim altında ve deneyimli doktorlar tarafından yapılmalıdır. İlacın dozu çok düşükten başlanarak belirli zaman dilimi içerisinde giderek artırılır. Tedavide istenilen doza ulaşıldıktan sonra kesintisiz olarak devam edilir.
Sonuç olarak ilaç alerjisi, çok tehlikeli sonuçlar oluşturabilecek ve herkesin dikkat etmesi gereken bir durumdur. İlaç alerjisi olan hastalar akılcı ilaç kullanımı konusunda eğitilmelidir. Kullanılmaması gereken ilaçlar yazılı olarak verilmeli, gerekliyse anafilaksinin acil tedavisi öğretilmeli ve ilaç alerjisi olduğunu gösteren bileklik takılmalıdır. Bu bileklikler acil durumda uygun tedaviyi sağlamak için yardımcı olacaktır.
Hazırlayan: Tuğçe Özden
Kaynak:
Yazıcıoğlu, P . (2017). İlaç Alerjisi . Klinik Tıp Pediatri Dergisi , 9 (2) , 154-159 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ktpd/issue/47778/596315
Kılıç, M , Öztürk, F . (2009). İlaç Alerjileri . Güncel Pediatri , 7 (3) , 76-82 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/pediatri/issue/51135/666402
Erkoçoğlu, M , Mısırlıoğlu, E , Kocabaş, C . (2015). İlaç Alerjisine Tanısal Yaklaşım . Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi , 9 (1) , 66-70 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/tchd/issue/44349/548197
Drug allergy. (2020, October 15). Retrieved February 19, 2021, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/drug-allergy/symptoms-causes
Healthline, P. (n.d.). Drug allergy basics: Causes, symptoms, and treatments (1203820626 898152549 A. Rodriguez, Ed.). Retrieved February 19, 2021, from https://www.healthline.com/health/drug-allergy
Özçeker, D., Kaya, G., & Tamay, Z. Çocuk Dergisi 2013; 13(3):95-100
Comments