Farmasötik Malpraktis

Malpraktis son dönemde etik, hukuki, tıbbi, eğitimsel vb. yönleriyle oldukça tartışılan çok boyutlu bir kavramdır. Latince ‘‘male’’ ve ‘‘praxis’’ kelimelerinden türemiş olup ‘‘hatalı uygulama’’ anlamına gelmektedir. Malpraktisi ‘‘Bir işi profesyonel olarak yapan kişilerin hatalı uygulamaları; bilgi, beceri ve özen eksiklikleri veya ihmalleri sonucu hizmet alanının zarar görmesi durumu.’’olarak tanımlayabiliriz. Malpraktis çoğunlukla tıbbi alanla ilişkilendirilmiş olsa da profesyonel hizmet sunan çalışanları, küçük büyük fark etmeksizin bütün şirketleri kapsar.

İlaçların kısa ve uzun vadede sağlık üzerine yararları gözlemlenmiştir fakat kimi zaman ilaç şirketleri ve eczaneler, ilacın üretimi ve hastaya sunulması sürecinde hata yapabilir. Bu hatalar küçük çaplı olabileceği gibi kitlesel sorunlara da sebep olabilir. Eczacılık alanındaki hatalı uygulamalara ‘‘farmasötik malpraktis’’ denir. En yaygın hata yapılan farmasötik uygulamaları dört alt başlığa ayırarak inceledik.

1- Yanlış İlaç Dağıtımı

İlaçların reçeteye uygun olup olmadığını doğrulama sorumluluğu eczacıya aittir. Hata sonucu kimi zaman eczaneden yanlış ilaç ile ayrılmanız mümkündür.

Yanlış ilaç dağıtımına sebep olabilecek durumlar:

• Reçeteleri karıştırmak

• Reçeteli ilaçların yanlış etiketlenmesi

• Hastanın başka bir hastanın reçetesini vermesi

• Reçetenin yanlış okunması (Prilosec ve Prozac veya Tegretol ve Toprol gibi benzer adlandırılmış ilaçlar)

ABD’deki eczanelerde benzer isimli ilaçlar sıkça karıştırıldığı için FDA bu olayları önlemek adına 2005 yılında bir uyarı yayınladı.

Bir hasta yanlış ilacı kullandığında çeşitli yan etkiler ortaya çıkar. Yanlış ilaç kullanımı sonucunda tedavide istenilen etkiye ulaşılamadığı gibi yanlış ilacın sebep olabileceği etkiler geri dönüşü olmayan kötü sonuçlar ortaya çıkarabilir.

2- Yanlış Doz Dağıtımı

Doz dağıtımı sırasında yanlışlık yapıldığında hastaların kullandıkları ilaç miktarı gerekenden az veya çok olabilir. Yanlış dozda ilaç alımı genellikle matematiksel hatalardan veya hekimin el yazısının yanlış okunmasından dolayı oluşabiliyor.

3- Yeterli Danışmanlık Yapılmaması

Eczacıların, hastaları reçeteli ilaçları ne zaman ve nasıl alacakları konusunda yönlendirmeleri gerekmektedir. Eczacılar yeterli danışmanlık hizmetinde bulunamadıklarında ciddi sorunlar ortaya çıkabilir:

• İlacın alkol veya belirli yiyeceklerle etkileşmesi

• Hastanın ilacın ne zaman ve ne miktarda alınacağını bilememesi

• İlacı alırken yasaklanmış faaliyetlerde bulunulması (araç kullanımı vb.)

• Hamile olan veya olma ihtimali bulunan hastalar ve bebekleri için risk oluşması

• Polifarmasi sonucu ilaçların birbirleriyle etkileşime girmesi

4- İlaçların Advers Etkileri

Advers etki gösteren ilaçlar, Amerika Birleşik Devletleri'nde en sık geri çağrılan ürünlerdendir. Geri çağırmalar genellikle aşağıdaki sebeplerle gerçekleşir:

• İlacın, yeterince güvenlik amaçlı test yapılmadan piyasaya sürülmesi

• Bazı ilaçların uzun vadeli yan etkilerinin deneylerle tespit edilememesi veya zamanla ortaya çıkması

• İlaçların, üretim sırasında çapraz kontamine olması veya sahip olmaması gereken bileşenler içermesi

• İlaçların, kimyasallar ve bakterilerle kontamine olması

Advers etkileri sebebiyle dünya çapında manşetlere çıkan birkaç ilaç geri çağrı örnekleri:

• Fen-Phen: Uzun yıllar obezite için bir tedavi seçeneği olarak kullanılan Fen-Phen'in, kalp kapak hastalığına neden olan bir kombinasyona sahip olduğu ortaya çıktı.

• Celebrex: Romatoid artrit (RA) ve osteoartrit tedavisinde uzun yıllar kullanıldı. Kalp krizi ve felç riskiyle ilgili endişeler nedeniyle geri çağrıldı.

• Vioxx: Adet ağrısı, akut ağrı ve osteoartriti tedavi etmek için kullanıldı. Kalp krizi veya felç riskini artırma riski ile piyasadan geri çekildi.

Eczacılıkta Malpraktisin Yaygınlığı

Bu konuda yapılan çalışmalara rağmen farmasötik malpraktis, sağlık hizmetleri endüstrisini rahatsız eden bir sorun olmaya devam etmektedir.

• ABD'de her yıl tahmini 1.3 milyon insan, ilaç hatalarından dolayı zarar görmektedir.

• Her yıl tahmini 106.000 ölüm, ilaçların olumsuz yan etkilerinden kaynaklanmaktadır.

• ABD’deki hastanelerde ilaç hatalarından dolayı her yıl yaklaşık 7.000 ölüm gerçekleşmektedir.

• Tıp Enstitüsü (IOM), her yıl yaklaşık 98.000 Amerikalı hastanın önlenebilir tıbbi hatalar nedeniyle öldüğünü tespit etmiştir.

• 2002'de bir çalışma, ABD'deki hastanelerin hastalara zarar veren %20'lik yanlış doz oranına sahip olduğunu gösterdi.

• 2003 yılında, araştırmaya katılan eczacıların %24'ü yazılı reçete hatalarını yakaladıklarını açıkladılar.

• ABD'de farmasötik hataların maliyeti her yıl 20 ila 75 milyar dolar arasında değişmektedir.
  

Bu veriler şaşırtıcı olmasına rağmen farmasötik yanlış uygulamaların neden olduğu yıkımın yalnızca bir kısmını temsil ediyor. Malpraktisin önlenmesinde büyük bir sorumluluğa sahip olan klinik eczacılık uygulamalarının ön plana çıkarılmasıyla ve belirlenen advers etkilerin Farmakovijilans Merkezi’ne bildirilmesiyle bu sorunların olabildiğince önlenmesini umuyoruz.

Hazırlayan : Büşra Daşdemir

Kaynak:

Brown, Christie & Green Law Firm. (tarih yok). Pharmaceutical Malpractice. Medical Malpractice Law Firm: https://www.medmalfirm.com/news-and-updates/examples-pharmaceutical-malpractice-cases

Çetin, G. (2006). Tıbbi Malpraktis. İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, 31-42.

Hasta Danışmanlığı. (2007). T. E. Birliği içinde, Eczacılar İçin İletişim Becerileri (s. 41-54). Ankara: Teb Yayınları.

Nagel Rice. (tarih yok). Understanding the 6 Types of Pharmacy Malpractice.

Nagel Rice: https://nagelrice.com/medical-malpractice/understanding-the-6-types-of-pharmacy-malpractice/

Karataş, M., & Yakıncı, C. (2010). Tıbbi Hata Nedenleri ve Çözüm Yolları. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi , 233-236.