.png)
Bir önceki yazımızda tarım toplumuna geçiş ile hastalıkların gelişimini konu almışken bu yazımızda konuyu özelleştirip tarım toplumlarında görülen bir salgından bahsedeceğiz. Öyle bir salgın düşünün ki vücudumuzun ihtiyaç duyduğu besin maddelerini karşılamak üzere günlük hayatta sıklıkla tükettiğimiz ekmeklerin sorumluluğunda gelişsin.
“Ergotizm” ya da daha çok bilinen adıyla “Çavdar Mahmuzu Hastalığı”, tahılların mantar kontaminasyonu sonucu üretilen ergotaminlerden gelişen bir durumdur. Ergotizmi, 18-30 derecede ve nemli ortamlarda tutulan çavdarı ve buğdayı kontamine eden bir mantarın (Claviceps purpurea) üremesi ve ergotamin adı verilen zehirli maddeleri (alkaloidler) üretmesiyle ölümcül sonuçlar doğurabilecek bir zehirlenme olarak tanımlayabiliriz. Bu yeterince kötü değilmiş gibi doğrudan ergotamin içeren gıda tüketmeseniz dahi ergot içeren yiyeceklerle beslenen hayvanları yiyerek de zehirlenebilirsiniz. Yapılan araştırmalara göre Claviceps purpurea sebebi ile oluşan bu kontaminasyonda son 10 yıl içerisinde yakın geçmişe oranla artış gözlenmiştir. Bu artışın, tarımda yetiştirilme şartlarının kötüleşmesi, daha kısa sürede daha büyük meyveler elde etmek amacıyla kullanılan genetiği değiştirilmiş tohumların kullanılması gibi sebeplerden kaynaklandığı tahmin edilmektedir.
Ergotizmin tarihine bakacak olursak kirlenmiş çavdar tüketimi nedeniyle Orta Çağ'da kronik ergot zehirlenmesi yaygındı. Oluşan yanma nedeniyle ergotizm, "ignis sacer" (kutsal ateş), "ignis infernalis" (cehennem ateşi) ve “Aziz Anthony'nin ateşi” olarak biliniyordu. Bu zehirlenmeden muzdarip insanları bir süre St.Anthony Kilisesi’ne kapatıp hastaların daha iyi olmalarını umut etmişlerdi. Kilise ekmekleri ergotsuz tahıllardan yapıldığı için hastaların durumunun kötüleşmediği ve daha iyiye gittiği gözlenmiş, toplum tarafından kilisenin tedavi edici bir gücünün olduğuna inanılmıştı. Böylece o dönemde manastır hayatının toplum karşısında saygınlığı artmıştır.
Ergotizm semptomları 2 çeşittir:
Kangren tipi ergot zehirlenmesinde ağrı, enflamasyon, dokulardaki siyahlaşabilen yanık benzeri görüntü (kangren görüntüsü)
Mekanizma: Kan damarlarını daraltması sebebiyle dokularda kangren oluşumu.
Halüsinojenik etkili ergot zehirlenmesinde görme kaybı, bilinç kaybı, titreme, uyuşma, halüsinasyon
Mekanizma: LSD’ye benzer uyarıcı etki.
Peki biz uzun zamandır var olan ergotaminleri toplum sağlığı için hangi alanlarda kullanıyor olabiliriz?
Ergotaminler kan damarlarını daraltır, rahim kasının kasılmasına neden olur.
Kasılmaları artırdığı için kürtaj ajanları olarak anılmış ve kötüye kullanılmıştır. Yine aynı sebeple eski zamanlarda halk hekimliğinde doğum eylemini başlatmak ve doğumdan sonra oluşan kanamayı sınırlamak için kullanılmıştır. Migren tedavisi için ise kafein ile birlikte kombine olarak kullanılmış ve faydalı olduğu gözlemlenmiştir.
Bundan yüzyıllar önce var olan bu salgın, gelişen günümüz teknolojileri sayesinde birden fazla hastalıkta kullanabileceğimiz etken maddeleri keşfetmemize, üretmemize ve toplum sağlığı adına kullanmamıza olanak sağladı. Salgının sebep olduğu mikroorganizmaların ilerleyen zamanlarda başka hastalıkların tedavisinde kullanılabilecek temeli oluşturduğunu daha önceden deneyimlemek, içinde bulunduğumuz pandemi sürecinin üzerimizde bıraktığı olumsuz etkiye karşı bir umut ışığı oluşturabilir.
Hazırlayan: Ecz. Müge İpek Kaysı
Kaynak :
Schummer C, Zandonella I., NieuwenhuyseA., Moris G. June 2020.Epimerization of ergot alkaloids in feed. Heliyon. Volume 6, Issue 6.
Holstege C.P., Traven S.A,2014, Encyclopedia of Toxicology (Third Edition)
Comments