.png)
Eczacı tarafından eczanesinin laboratuvarında doktor reçetesine göre hazırlanan, ambalajlanan ve etiketlenerek hastaya sunulan kişiselleştirilmiş ilaçlara majistral ilaçlar denir. Bu ilaçlar, istenen etkin maddeler ve yardımcı maddeler kullanılarak istenen dozaj formunda ve taze bir şekilde, hastaya özel olarak hazırlanmaktadır. Majistral ilaçlar, geçmişte ülkemizde sık olarak hazırlansa da günümüzde önceliğini kaybetmiştir. Bu nedenlerden başlıcaları, farmasötik teknoloji alanındaki ilerlemelere bağlı olarak yeni ilaç hazırlama tekniklerinin geliştirilmesi, ilaç çeşitliliği ve üretim miktarındaki artış ile ilaç maliyetinin düşük tutulmak istenmesi gibi etkenlerdir. Sonuç olarak müstahzar ilaçların kullanımı yaygınlaşmış ve buna bağlı majistral formülasyonlar yetersiz kalmıştır. Fakat diğer dünya ülkelerinde, gerek hastane gerekse eczane eczacılığında majistral ilaçların hala önemini koruduğu bilinmektedir. Son yıllarda ülkemizde de kişiselleştirilmiş tedavinin yaygınlaşması ile birlikte majistral ilaçlar tekrar önem kazanmaya başlamıştır. Günümüzde majistral formülasyonlar, eczacıların bilimsel ve teknolojik alt yapılarını kullanmasına olanak sağlaması sebebiyle eczacılık mesleğinin bugünü ve geleceği için büyük önem taşımaktadır. Amerikan Farmakopesi’nde (USP) eczacıların, iyi eczacılık uygulaması ve yasal standartlar çerçevesinde majistrallerin, bilimsel verilere uygun olarak kabul edilebilir etkinlik, kalite ve saflıkta hazırlanmasından, uygun şekilde ambalajlanmasından ve etiketlenmesinden sorumlu oldukları belirtilmiştir.
Majistral Tarihinin Başlangıcı ve Gelişimi
Majistral formüller 4000 yıldan uzun süredir eczacılık uygulamalarının merkezi bir parçası olmuştur. En eski kaynak Antik Mısır’da taş bir tablet üzerinde yazılmış olan eczacıya inhalasyon için buhar hazırlanması talimatını veren reçetedir. Ayrıca içerdiği 700 reçete ile dönemin majistral ilaçlarına ışık olan “Ebers Tıp Papirüsü” adı verilen bir belge de bulunmaktadır.
Majistral ilaç hazırlığında karıştırmada ve öğütmede kullanılan havan ve tokmak, eczacılık mesleğinin yaygın olarak kabul gören bir simgesidir ve birçok antik medeniyetin üyeleri tarafından kullanılmıştır. Havan ve tokmağın ilk kullanılışı eski Mısır’a kadar uzanmaktadır. Antik Romalılar toprak havan ve tahta tokmak kullanılırdı. Aynı şekilde Uygur Türkleri macun, hamur, hap, pastil, suppozituvar yapımında elek, havan, kaynatma kabı, değirmen gibi araç-gereçler kullanmışlardır.
17. yüzyıl eczacılarındaysa mülkiyetlerini belirtmek için tarih ve isim yazılı metalik havan kullanımları görülmektedir. Diğer alanlarda olduğu gibi eczacılık sanatının da uygarlığın beşiği olan Yakındoğu’da (Mezopotamya, Anadolu ve Mısır) doğduğu kabul edilmektedir. Selçuklular döneminden eczacılık ve kullanılan ilaçlar hakkında bize bilgi veren en önemli eserler İbn El-Baytar ve El-Biruni’nin kitaplarıdır.
Cumhuriyet döneminde ise eczaneler, reçete kabul ve ilaç yapım bölümü (laboratuvar) olmak üzere iki kısımdan ibaretti. İlaçlar hazırlandıktan sonra şekline göre kutu veya şişeye konulur; ağzı veya kapağı, mühür mumu veya eczanenin özel mühürü ile mühür bozulmadan açılmayacak şekilde mühürlenip hastaya verilirdi. Bu usul 1940 yıllarına kadar sürdürülmüştür.
Majistral ilaçların avantajları
Hazırlanan formülasyonun en önemli avantajlarından biri, piyasada müstahzarı olmayan veya ithal ürün olduğu için çok pahalı olan bir dozaj formunun eczacı tarafından düşük maliyetle hazırlanabiliyor olmasıdır. Bu hem hasta ekonomisine hem ülke ekonomisine katkı sağlamaktadır.
Hastanın fiziksel özelliklerine uygun dozlama yapılabilmesini, hastaya uygun farmasötik formun seçilebilmesini sağlar.
Hastanın tedavi süresi gözetilerek uygun miktarda hazırlandığından ilaç israfı söz konusu olmamaktadır.
Doktor-eczacı-hasta güven üçgenini sağlamaktadır. Çünkü, doktor hastanın ihtiyacına göre olan içeriği reçete edip eczacı tarafından hazırlanıp hastaya ulaşmaktadır.
Veteriner hekim reçeteleri ile hayvanlara da hazırlanabilmektedir.
İlaçların piyasada bulunamadığı durumlarda tedaviye alternatif sağlayabilmektedir.
Majistral ilaçlarla hasta, kendisi için özel olarak hazırlanmış bir ilaç ile tedavi edildiğinden olumlu bir psikolojik etki de sağlanabilmektedir.
Majistral İlaçların Hazırlanması
Majistral formülasyon hazırlamada öncelikle majistral preparat için bazı hususlar sorgulanmalı sonrasında majistral hazırlanmaya başlanmalıdır. Bu hususlar;
• Etkin maddenin fiziksel, kimyasal özellikleri ve farmasötik kullanımı nelerdir?
• Her bir aktif bileşenin miktarı ve kalitesi belirlenebilir mi?
• Oral olarak uygulanacak preparatlar için aktif bileşenler normal mide pH aralığında stabil mi ya da yoğun hepatik ilk geçiş metabolizmasına maruz kalıyorlar mı?
• Reçetenin amacı düşünüldüğünde uygulama yolu lokal veya sistemik olarak yeterli emilimi sağlayacak mı?
• Yardımcı maddeler alerjik tepkimeye, tahrişe veya hasta bünyesinde neden olabilir mi?
gibi sorulardır ve eczacı bu cevapları vermekle yükümlüdür.
Bu ön hazırlık sürecinden sonra reçetenin güvenliği, kullanım amacı ve hasta için dozu açısından uygunluğuna karar verilir. Gerekli bileşenler gerekli miktarları hesaplanarak temin edilir ve bir araya getirilir. Uygun steril koşullarda formülasyon, eczacılık tekniğine ve bilimine uygun bir şekilde reçeteye göre hazırlanır. Ağırlık değişimi, karıştırma yeterliliği, berraklık, koku, renk, kıvam ve pH değerinin uygunluğu gibi son kontroller yapılır. Daha sonra gerekli kalite özelliklerinin sağlanması için belirtilen işlemlerin tamamının gerçekleştirildiği onaylanarak üzerine tarih ve preparat içeriği yazılarak ambalajlanır.
Türk Farmakopesi İçinde Yer Alan Majistral Formüller
Türk Farmakope tarihine majistral formüller açısından bakıldığında Cumhuriyet tarihimizin ilk farmakopesi olan 1930 Türk Farmakopesi’nde 208 adet majistral formülasyon bulunmaktadır. 1930 Farmakopesi’nde yer alan majistraller formülasyon şekli olarak incelendiğinde 15 adet merhem, 39 adet tentür, 12 adet çözelti, 24 adet şurup, 5 adet tablet, 29 adet ekstre, 10 adet yağ ve esans formülasyonu, 5 adet yakı ve diğer formülasyonlar şeklinde ayrılmaktadır. 1940 kodeksine 39 adet yeni majistral formülasyon monografı eklenmiştir. 1948 Farmakopesi’ne ise 8 yeni majistral monografı eklenerek bu gelişim devam etmiştir. 1954 Farmakopesi 1948 Farmakopesi’nin değiştirilmemiş 2. baskısıdır, aralarında bir fark yoktur. 1930 Farmakopesi’nden 1954 Farmakopesi’ne kadar olan süreçte majistral formülasyon sayısı artarak devam etmiştir. Ancak sonrasında fabrika üretimi olan müstahzarlar gelişmiş üretim teknolojileri nedeni ile hızlı ve standart üretim sağlayarak yaygınlaşmış oldukları için 1974 Farmakopesi’nde majistral ürün monograf sayısı azalmıştır. 1974 Farmakopesi 25 adet majistral formülasyon monografı içermektedir. Türk Farmakopesi monograf içeriğinde majistral formül hazırlanması, bileşenleri, özellikleri, saklama koşulları, etki ve kullanılışı gibi başlıklar bulunmaktadır.
Sonuç;
Majistral ilaçlar günümüz teknolojisi ile artan müstahzar ilaç üretimine rağmen hala eczacıların bilgi ve birikimi ile kişiye özel olarak hazırlanan ve etken maddenin ilaç şekline getirildiği süreçtir. Majistral ilaçların üretim şekillerinin, kullanım alanlarının güncellenerek geliştirilmesi gerekliliği ve standardizasyonunun sağlanarak yaygınlaşmasının gerekliliği açıktır. Kişiye özel ilaçların üretimi, stabilite sorunu olan ilaçların üretimi, homeopatik ilaçlar, bitkisel ilaçlar, hastanelerde kemoterapi ilaçlarının ve parenteral ürünlerin hastaya özgü hazırlanması gerekliliği gibi birçok husus majistral ilaçların, müstahzar ilaçlardan ayrı olarak devam etmesi gerektiğini göstermektedir. Majistral formülasyonların hazırlanması esnasında beraberinde getirdiği birçok risk açısından belirli kurallara bağlı olarak hazırlanıp sonlandırılması oldukça önem taşımaktadır. Ulusal ve uluslararası farmakopeler bu anlamda majistral formüllerin tanımlanması için ayrıntılı bilgiler içeren monograflar sayesinde majistral formül hazırlığında belirli bir protokole bağlı kalınmasını sağlamaktadır.
Hazırlayan: Selin Nakiboğlu
Kaynakça:
Güneş, , M., , Karavana*, Y., S., Özdemirhan, , Yapar, M. E. V. A. ve (2020)., E. (2020). Türk Farmakope Dergi̇si̇, 5(3), 32-42.
Farmakopelerde Yer Alan Majistral Formüller Fatma ERDEM* , H. Murat BAYRAK:
Türk Eczacılar Birliği 2. Bölge Ankara Eczacılar Odası Majistral Rehberi:
Eczane Mesul Müdürlerinin Majistral İlaç Hazırlama ile ilgili Bilgi ve Tutumlarının Değerlendirilmesi Ayça Andaç, Gökçen Yaşayan,Emine Alarçin, Betül Okuyan, Sevinç Şahbaz:
Anadolu Üniversitesi , Eczacılık Mevzuatı, Prof.Dr. Ümit Uçucu:
Emeğine sağlık Selin
Başarıların daim olsun Selincim, çok güzel hazırlamışsın, emeğine sağlık
Ellerine sağlık Selin başarılar diliyorum