.png)
Antibiyotikler, enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Antibiyotik, kelime anlamı olarak ‘‘canlı organizmaya karşı’’ demektir. Buradaki canlı organizma, vücudumuzda hastalıklara neden olan bakterilerdir. Yani antibiyotik dediğimiz ilaçlar sadece bakterilerin neden olduğu hastalıklara karşı fayda sağlar; virüs, mantar gibi başka etkenler sebebiyle oluşan hastalıkları tedavi etmez.
Antibiyotiklerin iki çeşidi vardır: Biyosidal ve biyostatik antibiyotikler. Biyosidal antibiyotikler, hastalığa neden olan mikroorganizmayı öldürerek etki gösterirken biyostatik antibiyotikler ise mikroorganizmanın büyümesini ve üremesini engeller. Antibiyotik tedavisinde unutulmaması gereken nokta, bu tedavinin kişiye özel olduğudur. Aynı belirtileri gösteren iki kişi için aynı tedavi uygun olmayabilir. Hasta mutlaka kendi için reçete edilmiş antibiyotiği, kendi için önerilen dozda kullanmalıdır.
Doğru antibiyotik seçimi ve seçilen antibiyotiğin doğru dozda kullanımı kadar kullanım süresine uymak da oldukça önemlidir. Kişi; önerilen antibiyotik kullanım süresi tamamlanmadan, kendini iyi hissettiği için antibiyotiği kullanmayı bırakırsa sayıca azalan mikroorganizmalar tekrar çoğalmaya başlar. Yeni üreyen mikroorganizmalar, yarım bırakılan antibiyotiğe dirençli bir şekilde gelişir ve tedavi zorlaşır.
Antibiyotik direnci, bilinçsizce ve gereğinden fazla antibiyotik kullanımı sonucu gelişebilen bir durumdur. Bu durum sonucunda, kullanılan antibiyotiğin hedef bakteri üzerindeki etkisi azalır veya bir etkisi olmaz. Bakteriye uygun olmayan veya daha geniş spektrumlu (birçok bakteri üzerinde etkili) olan antibiyotiklerin kullanımı antibiyotik direnci gelişimine sebep olabilir. Bakteriye uygun antibiyotik seçimi için ‘‘Kültür-Antibiyogram Testi’’ denen bir laboratuvar testi yapılır. Bu test ile bakteri tanımlanarak ona duyarlı antibiyotik seçimi yapılır. Klinik önemine bakacak olursak direnç gelişimi sonucunda hastalık kontrol altına alınamaz, tedavi süresi uzar, tedavi masrafı artar, kişinin hayatı tehlikeye girebilir ve hastalık tablosu genel olarak ağırlaşır.
Antibiyotiklere dirençli bakterilere ‘‘süper bakteri’’ ismi verilmektedir. Maalesef süper bakteri oluşumunu tamamen engellemek mümkün değildir çünkü evrimsel olarak kendilerini öldüren maddelere karşı direnç oluştururlar. Bakteri, ilacın çalışma mekanizmasına uyum sağladıkça ilaç direnci ortaya çıkar. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’nin verilerine göre ABD’de her yıl 35.000 kişi antibiyotiğe dirençli enfeksiyonlar sebebiyle hayatını kaybetmektedir. İlaca dirençli enfeksiyonlara sebep olan süper bakterilerin başlıca ortaya çıkış yeri hastanelerdir. Bu enfeksiyonlara sebep olan süper bakteriler aşağıdaki gibidir:
Enterococcus faecium
Staphylococcus aureus
Klebsiella pneumoniae
Acinetobacter baumannii
Pseudomonas aeruginosa
Enterobacter türleri
Amerika’daki George Mason Üniversitesi, süper bakterilerin sebep olduğu enfeksiyonlara karşı önemli bir madde keşfettiler: Komodo ejderi kanı. Yaklaşık 3 metreye varan boyu ve 70 kiloluk kütlesi ile dünyanın en büyük kertenkelesi olan komodo ejderinin kanındaki proteinlerin antimikrobiyal özellikte olabileceği sonucuna varıldı.
Komodo ejderleri, avlarını ısırıp ağızlarında bulunan tehlikeli bakteriler yardımı ile etkisiz hale getirerek beslenir. Komodo ejderinin, bu bakterilerin kendi vücudunda oluşturacağı enfeksiyonlardan nasıl korunduğu ise uzun süredir merak edilen bir konuydu. George Mason Üniversitesi’ndeki araştırmacılar komodo ejderi kanını incelediklerinde CAMPs (cationic antimicrobial peptides) olarak bildiğimiz protein fragmentlerini buldular. (Antimikrobiyal peptitler; insan, bitki ve hayvanların çeşitli hücrelerinden üretilen ve bağışıklığın bir parçası olan doğal antibiyotiklerdir.) Komodo ejderinin kanındaki CAMPs, oldukça farklıdır. Şimdiye kadar 48 tanesi tanımlanmış, tanımlananlardan 47 tanesinin ise antimikrobiyal özelliklere sahip olduğu bilinen histon proteinlerinden türediği bulunmuştur.
Kanında bulunan peptitlerden 8’i, antibiyotik direnci denildiğinde akla gelen Pseudomonas aeruginosa ve Staphylococcus aureus üzerinde test edilmiş ve ortaya umut verici sonuçlar çıkmış. Test peptitlerinden 7’si, her iki bakteriyi de öldürerek etkisiz hale getirmiş. Henüz bu etkiyi nasıl gösterdikleri bilinmemekle beraber araştırmalar devam etmektedir.
Antibiyotik direnci üzerine etkileri dışında bu peptitler bakterileri öldürerek antiseptik etki de gösterir. Deri lezyonları üzerinde denenen ilgili peptitlerin, yaraların daha hızlı bir şekilde iyileşmesine katkı sağladıkları gözlemlenmiştir. Bu etkiyi oluşturmada VK25 peptidi öne çıkıyor. Bilim insanları bu peptidin DRGN-1 isimli yapay şeklini üretmiş ve VK25’in yapısını değiştirerek özelliklerini geliştirmişlerdir. İleride bu maddenin yaralarda kullanılan merhem ve kremlerin içerisine konulabileceği düşünülüyor. Şimdilik yapılan araştırmalar toksik bir etkisi olmadığını söylüyor, bu da zamanla insan üzerine yapılan klinik çalışmaların artırılması neticesinde tıpta kullanımının onaylanma ihtimalini güçlendiriyor.
Yapılan çalışmalar antibiyotik direnci üzerine umut verici sonuçlar ortaya çıkarsa da bilinçsiz antibiyotik tüketiminin önüne geçmeli ve yarınımızı tehlikeye atmamalıyız. Ayrıca George Mason Üniversitesi’nin makalesini detaylı bir şekilde incelemek isterseniz ‘‘Journal of Proteome Research’’ sayfasını ziyaret edebilirsiniz.
Hazırlayan: Sude Durak
Kaynak:
Ağaoğlu, Ö. G. (tarih yok). Süper Bakteriler Nedir? Bilgi Ustam: https://www.bilgiustam.com/super-bakteriler-nedir/
Aşkar, Ş., & Kontaş Aşkar, T. (2017). Antimikrobiyel Proteinler ve Bağışıklıktaki Önemi. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 82-86.
Demirel, A. (2020, Mayıs 9). Doğru Antibiyotik Kullanımı Hakkında Bilinmesi Gerekenler. Florence: https://www.florence.com.tr/antibiyotik-kullaniminda-bilinmesi-gerekenler
Taybaş, Ç. (2017, Temmuz 8). Ejder Kanı ile Yaraların İyileşmesi Hızlanabilir. Sinirbilim: https://sinirbilim.org/yaralarin-iyilesmesi/
Wikipedia. (2021, Mart 15). Antibiyotik. Wikipedia: https://tr.wikipedia.org/wiki/Antibiyotik
Yıldız, N. (tarih yok). Ejder Kanı Antibiyotik Direnci İçin Bir Tedavi Sağlayabilir. Biyologlar: https://www.biyologlar.com/ejder-kani
Comentarios